Yerin adı: Çorum iline bağlı Alaca ilçesinin 3 km güneyinde bulunmaktadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın ortaları.
Kitabe: Mevcut değildir.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Bilinmiyor.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Günümüzde harabe harap bir haldedir.
Plan: Medrese birbirine geçme iki bölüm halinde düzenlenmiştir.Beyaz ve siyah mermerden yapılmış portal binanın doğusunda yer alır. Portalden medresenin giriş holüne geçilir.İzlerden buranın üstünün tonoz örtülü olduğu anlaşılıyor.Giriş holünün kuzeyinde iki kademeli olarak dışarı çıkıntı yapan bir kanat bulunur. Giriş holünde olduğu gibi, eyvan biçimindeki iki kademeli hacmin de üst yapısı çökmüştür. Kuzey duvarının ortasında bulunan ocak yeri burasının medresenin imareti olduğunda şüpheye bırakmaz. Giriş holünün batı duvarında bulunan kapı medrese avlusuna açılır. Avlunun iki yanında talebe hücreleri vardır. İzlerde anlaşıldığı kadarıyla giriş eyvanının doğusunda mazgal pencereli bir oda, batısında ise kubbeli küçük bir oda bulunur. Avlunun batısı binanın diğer kısımlarından daha haraptır. Güney kısmında, ortada bir eyvan, eyvanın batısında mazgal pencereli, beşik tonozlu oda, doğusunda iyi durumda olan türbe yer alır.
Üçboyutlu Özellik:
Malzeme: Kesme taş kullanılmıştır.
Süsleme: Medresedeki tek süsleme portalde bulunur.Mermer portali basit bir bordür çevirir. Kapı nişi derin ve kemeri altı sıra stalaktik dolguludur. Stalaktiklerin altında, üzerinde yazı bulunmayan siyah mermer kitabe levhası, levhanın yanında iki oymalı kabara bulunur. Üstünde ucu yukarı kalkık bir kemer bulunan kapının sövesi bir sıra beyaz bir sıra siyah mermerden geçmeli olarak yapılmıştır. Portalin yanlarında mihrabiyeler bulunur. Kapı nişinin köşelerinde ise süs kolonları konulmuştur. Bunlardan soldaki düşmüş, sağdakinin bitkisel motiflerle süslü yüksek başlığıyla gövdesinin üst kısmı yerinde durmaktadır.
Tarihlendirme:
Değerlendirme: Hüseyin Gazi Medrese’si az tanınan fakat orijinal bir mimari düzen göstermesi bakımından önemlidir.Yapının yeri 1966 yılda tespit edilmiştir.
Kaynakça: Aptullah Kuran, Anadolu Medreseleri, C I, Ankara 1969.