Yerin adı: Antalya-Alanya karayolunun 104. kilometresinde, yoldan yaklaşık 8 km içeride Alara Çayı’nın kenarında düzlükte yer almaktadır.
Yapım Tarihi: H. 629 / M. 1231
Kitabe: Dışa taşkın taçkapı üzerinde, iki parça halinde Arapça altı satırlık inşa kitabesi günümüze ulaşmıştır. “Ümmetlerin idaresi elinde olan, azametli, şahlar şahı, sultanlar sultanı, Arab’ın ve Acem’in haklı olarak sultanı, cihan kalelerinin açıcısı, karaların, denizlerin, rûm ve Şam’ın ve Ermenilerin ve Frençlerin sultanı, müminlerin emirinin buhranı, Kılıç Arslan oğlu Keyhusrev oğlu, Alâeddin Keykubad sene dokuz yüz yirmi dokuz.”
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının banisi Anadolu Selçuklu devletinin en ihtişamlı sultanlarından I. Alâeddin Keykubad tarafından inşa ettirilmiştir.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Uzun yıllar arazide kendi kaderine terk edilen han, son yıllarda restore edilmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Kültür Bakanlığı arasında imzalanan İpek Yolu Projesi kapsamında restore edilerek işlev kazandırılmıştır. Bu kapsamda restoran, kafe, bar ve çeşitli mağazalar açılmıştır. Restorasyon öncesi hanın bir kısmı, yanı başında akan çayın taşıdığı alüvyonlar altında kalmıştır. Ayrıca yapının bazı bölümlerinde kesme taş kaplamalar tahrip olmuştur. Günümüze her ne kadar yapının inşa kitabesi ulaşmış olsa da kitabenin üst kısmı kaybolmuştur. Restorasyon sırasında yapının etrafı açılmış, kesme taş kaplamaları yenilenmiş ve üstü açık avlu şeffaf malzeme ile örtülmüştür.
Plan: Anadolu Selçuklu han mimarisinin ilginç örneklerinden biri olan Alara Han’ı ilginç kılan bir yönü de sahip olduğu planıdır. Merkezi bir avlu etrafında tertip edilen mekânlardan ibarettir. Hanın merkezinde kuzey-güney doğrultusunda uzanan koridor niteliğindeki avlunun doğu ve batısında sırayla bir eyvan bir kapı açıklığı olan oda yerleştirilmiştir. Avlunun doğu ve batısında yer alan mekânlar aynı yönlerlerde beşik tonoz örtülü revaklara bitiştirilmiştir. Revak sistemi ile avlu etrafındaki mekânlar küçük açıklıklar ile birbiri ile ilişkilendirilmiştir. Han; güney, doğu ve batıda boydan boya beşik tonozla örtülü, ahır olarak kullanılan mekânlarla çevrelenmiştir. Hanın kuzey duvarında, taçkapının iki yanına konumlandırılmış bazı mekânlar yer alır. Bu mekânlardan, taçkapının doğusunda bulunan, yıldız tonoz örtülü mekândaki merdivenle cephedeki payanda içerisinden hanın damına ulaşılmaktadır.
Kuzey cephenin ekseninde yer alan taçkapıdan düz devam edildiğinde basık kemerli avlu mekanına ulaşılır. Dar bir koridor şeklinde düzenlenen avlunun iki yanına, bir biri ardına sivri kemerli eyvan ve sivri kemerli alçak kapılardan girilen han odaları yerleştirilmiştir. Doğu ve batı yönlerde bu odalara bitişik tonoz örtülü revaklar küçük açıklarlar bu mekanla ilişkilendirilmiştir. Yapının ilginç bir diğer unsuruna tam da bu noktada rastlanır. Aslan başı şeklinde sonlanan konsollara suni aydınlatma olan şamdanların konulduğu belirtilmektedir. Yıldız tonoz örtüsü ile hanın diğer beşik tonoz örtülü mekanlarından farklılaşan, taçkapının doğusundaki eyvan içerisinde bulunan merdivenle kuzey cepheye payanda niteliğindeki köşe kulesine oradan da yapının mescidine ulaşılmaktadır.
Üçboyutlu Özellik: Taçkapının bulunduğu kuzey yapının asıl cephesidir. Basık kemerli giriş kapısının iki yanında birisi günümüze tam olarak ulaşamayan diğeri de kapı gibi den-danlarla sonlanmaktadır. Hanın beden duvarları batı yönde prizmatik üç, güneyde de iki payanda ile desteklenmektedir. Beden duvarları en üst noktada moloz taşla örülmüş den-danlarla sonlanır.
Malzeme: Yapının moloz taş dolgusu düzgün kesme taşla kaplanmıştır. Yapının kitabesinde kullanılan mermer başka bir noktada rastlanmaz. Moloz taş ayrıca yapının tonozlarında kullanılmıştır.
Süsleme: Hanın misafir odaları ile kitabenin altında bulunan aslan yüzlü konsaları haricinde süsleme unsuruna rastlanmaz.
Tarihlendirme: Mevcut inşa tarihinde yapının inşa tarihi verilmektedir.
Değerlendirme: Alara Çayı’nın yanında konumlandırılmış hanın, sultan hanı olmasına rağmen süsleme açısından sade tutulmuştur. Alara Han, Anadolu Selçuklu han mimarisinde örneği çok fazla olmayan bir plana sahiptir. Ayrıca kitabede I. Alâeddin Keykubad’ın elkabları, sultan adına inşa ettirilmiş hanlardan farklı olarak, detaylı bir şekilde yazılmıştır.
Kaynakça: "DEMİR, Ataman;""Anadolu Selçuklu Hanları.Alara Han"", İlgi, 51, 1987, s.18-23.
ERDMANN, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin, 1961.
ERTEN, S.Fikri; Antalya Vilayeti Tarihi, İstanbul, 1940.
KONYALI, İbrahim Hakkı; Alanya (Alâiyye), İstanbul, 1946.
LLOYD, Seton- RICE , David Storm, Alanya (Ala'iyya), çev. N.Sinemoğlu, Ankara, 1964.