Yerin adı: Banisinden dolayı yayınlarda, Pervane Tıp Medresesi ve Darüşşifası adı altında tanıtılan eser Tokat Meydan Mahallesinde bulunur.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın son çeyreği.
Kitabe: Günümüzde yapının kitabesinin bulunması gerektiği yerde yazısız düz bir taş bulunur.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Muineddin Süleyman Pervane (Selçuklu devlet adamı)
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Darüşşifa ve tıp medresesi olmak üzere iki bölümden oluşan yapının darüşşifa kısmı Tokat Müzesinin yaptığı kurtarma kazılarıyla ortaya çıkarılmış ancak kullanılamaz durumdadır. Medrese bölümü ise arkeoloji ve etnografya müzesi olarak kullanılmaktadır.
Plan: Gökmedrese, çift eksenli, iki avlu üzerine üç kanattan oluşan iki katlı yapısıyla bir çifte medrese örneği verir. 1926 yılında müze haline getirilen medrese bölümünün ortasında 20.50x12.45 m. Ölçülerinde dikdörtgen bir avlu yer alır. Avlu kuzey, güney ve batı olmak üzere üç yönden iki katlı revak sistemiyle çevrilmiştir. Avlun doğu ve batı yönünde olmak üzere iki eyvanlı bir avludur. Doğu yönündeki eyvan düzenlemesi ikinci katta da tekrarlanır. Batı yönündeki ana eyvanın iki yanında yer alan dikdörtgen odalardan güneydeki 8.30x6.50 m. ölçülerinde olup, tonozla örtülmüştür. Bu mekan kapalı mescit mekanı olarak düzenlenmiştir. Kuzeydeki oda ise 11.30x6.50 m. ölçülerindedir ve ortada kubbe iki yanda mekanı kareye dönüştüren derin kemerlerle örtülüdür. İki uzun kanatta medrese hücreleri sıralanır. Üst kata çıkış güney-doğu köşeye gizlenmiş merdivenlerden sağlanır.
Üçboyutlu Özellik: Bir vadi içerisine kurulan Tokat’ta yılın belirli zamanlarında meydana gelen aşırı sel olayları nedeniyle zamanla vadi tabanında zemin yükselmiş ve çevredeki başka yapılar gibi Gökmedrese de yol seviyesinin bir hayli altında kalmıştır. Medreseye doğu cephesinde yer alan anıtsal bir kapıdan girilir. Yapının kuzey cephesi darüşşifa ile bütünleşmiştir. Güney cephe ise biri ortada diğer ikisi köşelerde olmak üzere üç payanda ile desteklenmiştir. Bu cephedeki sekiz pencereden bir mescit mekanına diğer yedisi ise üst kat odalarına açılır. Batı cephesi sağır bir duvar halinde olan medresenin kuzey cephesindeki üç pencerede yine üst kat odalarına açılmaktadır. Giriş açıklığının bulunduğu cephe mimari düzenlemesi ve süslemeleriyle son derece özenli bir portale sahiptir.
Malzeme: Gökmedrese, ana beden duvarları moloz taş ve kaba yonu taşla örülmüş kargir bir yapıdır. Üst örtüyü oluşturan kubbe ve tonozlarda tuğla kullanılırken alt kat revaklarının destek sistemini oluşturan sütunlar blok taştan olup devşirmedir.
Süsleme: Yapının dışındaki süslemeler doğu cephesinde yer alan portal yüzeyinde toplanmıştır. Belirli yerlerde çini uygulamalar olmakla birlikte genel yapısı itibariyle taş oyma tekniğinde süslemelerdir. İki renkli taş işçiliğinin uygulandığı portalde süslemelerin kompozisyonları geometrik kuruluşlar ve genellikle rumî ve palmetlerin kullanıldığı bitkisel kompozisyonlar şeklindedir. Avlu cephelerindeki süslemelerin tamamı ise çinilerden oluşmaktadır. Mozaik çini tekniğindeki süslemelerde yine dönemin genel bezeme üslûbuna uygun olarak rumi ve palmetlerin kullanıldığı bitkisel kompozisyanlar, yazı ve geometrik kuruluşlu kompozisyonlar oluşturulmuştur.
Tarihlendirme: İnşa kitabesinin bulunması gereken yerde yazısız bir taş bulunmaktadır. Ancak A. Gabriel’in öncülük ettiği yaygın kanaate göre yapı 1275 yılında inşa edilmiştir. Kitabe panosunun boş bırakılması ise; Muineddin Süleyman Pervane’nin ihanet şüphesiyle İlhanlılar tarafından idam edilmesi üzerine, inşa ettirdiği yapılarda adının yer aldığı kitabelerin kazındığı veya yok edildiği şeklinde açıklanmaktadır. Gökmedresenin yanı sıra Niksar’da Ulu Camii ve Çöreği Büyük Tekkesinde de benzer bir durumun söz konusu olabileceği düşünülmektedir. Aynı şekilde Tokat Saat Kulesinin inşa kitabesinde de Sultan II. Abdülhamid’in olaylı bir şekilde tahttan indirilmesi sonrasında sadece adının kazındığı görülmüştür.
Değerlendirme: Muineddin Süleyman Pervane Tıp Medresesi ve Darüşşifası, hem mimari kuruluş, hem de süsleme özellikleri yönünden döneminin benzer örnekleri olan Sivas İzzeddin Keykâvus Darüşşifası ve Kayseri Gevher Nesibe Tıp Medresesi ve Darüşşifası ile Anadolu’da 13. yüzyılın en önemli sağlık kuruluşlarından biridir.
Kaynakça: Cantay, Gönül : Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara 1992.
Gabriel, Albert : Monuments Turcs d’Anatolie, c.2, Paris 1934.
Kuran, Abdullah : Anadolu Medreseleri, Ankara 1969.
Sözen, Metin : Anadolu Medreseleri, c.2, İstanbul 1972.