Yerin adı: Tokat-Niksar yolunda, Yeşilırmak üzerine inşa edilen Hıdırlık Köprüsü'nün yanı başındadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyıl.
Kitabe: Bilinmiyor.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Bilinmiyor.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Şeyh Meknun Zaviyesi bir dönem mezbahane olarak kullanılırken 1987 yılında Vakıflar tarafından restore edilerek yenilenmiştir.
Plan: Zaviye, mescit ve türbeden oluşan bu yapıda mekânlar L düzeninde konumlanmıştır. Yapıya güney yönündeki kemerli bir kapıdan girilir. Doğu-batı ekseninde yerleştirilen zaviye ve mescit 6.30x17.80 m. ölçülerinde dikdörtgen bir form oluşturur. 4.50x9.00 m. ölçülerindeki tekke mekânının üst örtüsü kubbe-tonoz birleşimi şeklindedir. Doğu yönündeki tonozlu mescit mekânına zaviyenin kuzey-doğusundaki bir kapıdan geçilir. Güney batıda L’nin kısa kolunu oluşturan türbe zaviyenin batı cephesi ile ortak bir cephe düzenine sahiptir. Türbenin iki kapısından biri beşik tonoz örtülü zaviyeye geçişi sağlarken, diğeri ise doğu cephede olup, doğrudan dışarıya açılır.
Üçboyutlu Özellik: Yapıda kuzey cephenin alt kısmına 0.90 m. genişliği olan basık kemerli iki pencere açılmıştır. Güney yönündeki tek pencere 0.50 m. genişliğinde kesme taş söveli dikdörtgen bir pencere olup, türbe mekânına açılır. Doğu ve batı cephede ise simetrik olarak kemerli birer pencere yer almıştır.
Malzeme: Yapının ana beden duvarlarında moloz taş kapı ve pencere kemerlerinde ise tuğla kullanılmıştır.
Süsleme: Şeyh Meknun Zaviyesinde, türbe ve beşik tonozlu bölümlerin iç mekan duvarlarını kaplayan mavi, patlıcan moru ve siyah çinilerden günümüze hiçbir iz kalmamıştır. Ayrıca, B. Karamağralı’nın bahsetmiş olduğu kubbeli bölümün köşe geçişleri arasındaki çini kaplı pencereleri ve kuzey duvarındaki sgrafitto iki resmi de bugün göremiyoruz.
Tarihlendirme: Yapının inşa tarihini veren bir kitabe mevcut değildir. Ancak Tokat Müzesi Eski Eserler Defterinde bulunan ve Besim Karagülle’nin de hakkında bir yazı kaleme aldığı kitabenin Şeyh Meknun Zaviyesi’ne ait olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, A.Gabriel, Açıkbaş Türbesi adıyla tanıttığı bu yapıyı M.13. yüzyıla tarihlemiştir.
Değerlendirme: Şeyh Meknun Zaviyesi gerek konumu, gerekse belirli bir düzene bağlı kalınmaksızın ihtiyaca göre şekillenen plân kuruluşuyla Tokat’taki tarikat yapılarının mimari zenginliğini yansıtmaktadır.
Kaynakça: Gabriel, Albert : Monuments Turcs d’Anatolie, c.2, Paris 1934.
Karamağralı, Beyhan : “Şeyh Meknun Türbesindeki sgrafittolar”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu/Bildiriler, (2-6 Temmuz 1986), Ankara 1987.
Emir, Sedat : Erken Osmanlı Mimarlığında Çok İşlevli Yapılar : Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler I, İzmir 1994