KIRKGÖZ HAN

Yerin adı: Antalya’ya 30 km uzaklıkta bulunan han, Antalya-Burdur karayolundan 500 m içeride bulunmaktadır. Anadolu Selçuklu döneminde, Antalya’yı kuzeye bağlayan kervan yolunun Evdir Han’dan sonraki menzili Kırkgöz Han’dır.

Yapım Tarihi: 1237–1246

Kitabe: Avluya geçit veren taçkapının basık kemerli girişi üzerine yerleştirilmiş, mermer üzerine Arapça altı satırlık kitabesi mevcuttur.

Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.

Kurucu: Alâeddin Keykubad’ın Mahperi Huand Hatun’dan olan oğlu II. Gıyaseddin Keyhusrev Kırkgöz Han’ın baniliğini üstlenmiştir.

Sanatçı: Bilinmiyor.

Onarım Durumu: Aynı güzergahta yer alan diğer hanlardan oldukça iyi günümüze ulaşan yapı, günümüze olduğu gibi ulaşmış denilebilir. Osmanlılar döneimnde de onarım gören yapıda gerçekleştirilen son restorasyon 2008 yılı içerisinde tamamlanmıştır. Döşemealtı Belediyesinin isteği üzerine Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen restorasyon sırasında yapının derzleri elden geçirilmiş ve tahrip olan taşları yenilenmiştir.

Plan: Kuzey-güney doğrultusunda gelişim gösteren, açık avlulu ve kapalı mekana sahip han dikdörtgen bir plana sahiptir. Fakat yapının kapalı mekan kurgusu; Zazadin Han, Tuzhisar Sultan Han’da karşımıza çıkan kapalı mekan kurgusundan oldukça farklıdır. Kırgözhan’ın kapalı mekanı Şarapsa Han’ın plan kurgusu ile benzerlik göstermektedir. Kırkgöz Han’ın avluya geçit veren taçkapısı güney cephenin ana ekseninde konumlandırılmıştır. Taçkapı sonrasında giriş eyvanından sonra avlu mekânına geçilmektedir. Giriş eyvanının iki yanında girişleri kuzeye açılan beşik tonoz örtülü iki dikdörtgen planlı oda yer alır. Avlu mekânında bulunan diğer iki oda da avlunun kuzeybatı ve kuzeydoğu köşelerinde yer alır. Avluda yer alan odalar haricinde bu bölüm batı ve doğuda revaklarla çevrilmiştir. Hanın kapalı mekânı avlunun kuzeyine yerleştirilmiştir. Doğu-batı yönünde uzanan mekân, beşik tonozla örtülmüştür. Kapalı bölümün güney ana eksenine yerleştirilen kapı ile iç mekana geçiş sağlanır.

Giriş eyvanının iki yanında, avlunun kuzeybatı ve kuzeydoğu köşelerinde yer alan odalara geçişi sağlayan kapılar sivri kemerlidir. Avluyu batı ve doğu taraftan çeviren sivri kemerli revaklar iç kısımda doğu-batı doğrultusunda atılan iki kemerle oluşturulmuştur. Kaval silme ile çevrelenen, basık kemerli bir kapıdan geçilerek ulaşılan kapalı bölümün iç mekanı sade bir görünüme sahiptir. Doğu-batı doğrultusunda uzanan sivri beşik tonozu kuzey-güney yönünde atılan altı sivri kemer desteklemektedir.

Üçboyutlu Özellik: Yapının genelinde görülen sadelik cephelere de hâkimdir. Moloz taş örgülü beden duvarları dört cihette payandalarla hareketlendirilmiştir. Taçkapının bulunduğu güney cephe, yapının ana cephesi konumundadır. Kapalı mekanı örten beşik tonoz oldukça yüksek tutulmuştur.

Malzeme: Yapının taçkapısında, revaklardaki kemerlerde düzgün kesme taş kullanılmışken beşik tonozlarda ve beden duvarlarında moloz taş kullanılmıştır. Yapının kitabesinde de mermer malzeme tercih edilmiştir.

Süsleme: Yapıda herhangi bir tezyinat unsuruna rastlanmaz.

Tarihlendirme: Günümüze ulaşan kitabenin bazı bölümleri tam okunamamakla birlikte yapının II. Gıyaseddin Keyhusrev’in saltanat yıllarında, bu sultan tarafından inşa ettirildiği bildirilir.

Değerlendirme: Günümüze oldukça iyi durumda ulaşan yapı, karma plana sahip olamsına rağmen kapalı mekânın kurgusu ile oldukça ilginçtir. II. Gıyaseddin Keyhusrev döneminde inşa edilen yapı günümüzde Döşemealtı Belediyesi’nin gayretleri ile turizme kazandırılmıştır.

Kaynakça: "DEMİR, Ataman, ""Anadolu Selçuklu Hanları.Kırkgöz Han"", İlgi,54, 1988, s.17-20.
DURUKAN, Aynur; “Selçuklular Döneminde Ticaret Hayatı ve Antalya”, Antalya III. Selçuklu Semineri Bildirileri 10-11 Şubat 1989, Antalya Valiliği, Antalya, 1989, s.51-59.
ERDMANN, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin, 1961.
ERTEN, S.Fikri; Antalya Vilayeti Tarihi, İstanbul, 1940.
TAŞKIRAN, Zehra Fürüzan; “Antalya Çevresinde Yer Alan Selçuklu Hanlarından Evdir Han ve Kırkgöz Han”, Antalya 1. Selçuklu Eserleri Semineri 22-23 Mayıs 1986, Antalya Valiliği, Antalya, 1986.