Yerin adı: Şehir merkezinde Eski Van olarak adlandırılan bölgededir. Şah Ermen Cami olarak da adlandırılmaktadır.
Yapım Tarihi:
Kitabe: Kitabesi bulunamamıştır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının kimin tarafından yaptırıldığı bir netlik kazanmamıştır.
Sanatçı: Bilinmemektedir.
Onarım Durumu: Bir 12.yy Selçuklu yapısı olduğu düşünülen yapı Evliya Çelebi Seyahatnamesinde bölgenin en ihtişamlı yapısı olarak anlatılmıştır. 1874 yılında kubbesi çöken yapı terk edilmiş sonrasında ise özellikle işgal günlerinde gördüğü tahribat nedeniyle adeta yok edilmiştir. Caminin duvarlarının bir kısmı ve yarısı yıkılmış minaresi görülebilmektedir.
Cami W.Bachman tarafından 1911 yılında kısmen belgelenmeye çalışılmış tır. Yapı ile ilgili en önemli araştırmalar bilim insanı O.Aslanapa tarafından yapılmıştır. 1970–72 yıllarında yapılan araştırmalar neticesinde yapının plan tipi belirlenmiş ve tarihlendirilme sorunu çözülmeye çalışılmıştır.
Plan: Van Ulu Camii dikdörtgen plan şemasına sahip, mihrap önü kubbeli ve kalan kısımları ise çok destekli tonoz örtülü bir Selçuklu yapısıdır.Günümüzde yapının iç mekânına dair bir iz kalmamışsa da 20.yy başlarında çekilen birkaç görselden yapıya dair önermelerde bulunabilinmektedir. Yaklaşık 9 metre çapında bir kubbeye sahip olduğu tespit edilen yapının kubbesi miğfer şeklinde yükselmekte ve içten mukarnaslarla dolgulanmıştır. Kubbe örtülü mekânın dışında kalan yerler ise yıldız tonozlarla örtülmüştür.
Üçboyutlu Özellik: Yapının yapılan çalışmalar neticesinde üç kademe halinde daralan doğu duvarları, kuzeybatı köşesinde kalın minare görülmektedir. Minarenin bitişiğinde dışa taşkın taçkapısı bulunmaktaydı.
Caminin kalın silindirik gövdeli bir minaresi bulunmaktadır. Tuğla malzeme kullanılarak inşa edilen minarenin gövdesinin yarısı ayakta kalabilmiştir.
Malzeme: Caminin kalan kalıntılarından duvarların alt bölümlerinde kesme taş, üst kısımlarıyla desteklerde tuğla kullanılmıştır. Günümüze yıkık bir vaziyette gelebilmiş minaresinde tuğla kullanılmıştır.
Süsleme: Yapılan araştırmalar ve kısmen ayakta olduğu tarihlerde elde edilen görsellere dayandırılarak yapılan değerlendirmelerde oldukça süslü ve görkemli bir taçkapısı olduğu ortaya çıkmaktadır. Elde edilen buluntu ve görseller neticesinde oldukça süslü bir içmekan ve taç kapıya sahip olduğu söylenebilir. Süsleme kompozisyonunda bitkisel ve geometrik desenler daha çok tercih edilmiş ve tuğla ile alçı birlikte değerlendirilmiştir.
Tarihlendirme: Mimari özellikleri değerlendirilen caminin1100–1185 yılları arasında inşa ettirildiği düşünülmektedir.
Değerlendirme: Oldukça harap durumda olan yapı kaderine terk edilmiştir. Yapının yapılan çalışmalar neticesinde en azından günümüzdeki durumu koruma altına alınmalıdır.
Kaynakça: -GÜNEL,M,Eski Van Kent Dokusu Üzerine Bir Deneme, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilm.Ens.,Van,1993.
-KARPUZ,Haşim-KUŞ,Ahmet ,Anadolu Selçuklu Eserleri Fotoğraf Albümü I-II,Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları,İstanbul,2008.
-ULUÇAM, Abdüsselâm, “Eski Van’daki Mimari Anıtlar”,Türkiye İş Bankası Kültür Sanat Dergisi (Van Özel Sayısı),S.32,Ankara,1996,s.19–24.