Yerin adı: Isparta ili, Atabey ilçesi Müftü mahallesinde bulunmaktadır.
Yapım Tarihi: Kitabe ile medresenin Ertokuş bin Abdullah tarafından 1224 yılı eylül ayında inşa ettirildiği düşünülmektedir.
Kitabe: ‘Sultanî Fetihler babası, Emiru’l –Müminin yardımcısı, büyük Sultan Alâeddin Keykubad bin Keyhüsrev’ in saltanatı yıllarında, 621 senesinin mübarek ramazan ayında, Allahın rahmetine muhtaç, zayıf kul Ertokuş bin Abdullah bu medresenin yapılmasını emretti.’
Vakfiye: 669/ 1270–1271 yılında tanzim edilmiş olan vakfiyesindeki bir kayıtta ‘Merhum Emir Mübarizüddin Ertokuş bin Abdullah (Allah ona rahmet etsin) Ağlos köyünde bulunan müştemilâtıyla – bütünüyle- medreseyi, Dadil köyündeki hanı …’ sözleri geçer.
Kurucu: Hanın banisi olan Mübarizüddin Ertokuş, Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev I’ in 1207 yılında Antalya’ yı fethinin takiben, Antalya ve civarının subaşılığına getirildi. Sultan İzzedin Keykavus I tarafından 1216 yılında Antalya’ nın ikinci defa fethinin ardından, bu havaliyi iyi tanıyan ve daha önce burada subaşılık yapan Mübarizüddin Ertokuş, sultan tarafından tekrar aynı göreve getirildi. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmeyen devlet adamı, kırk seneye yakın süren aralıksız devlet hizmetinde önemli görevler üstlenmiş, özellikle Antalya subaşısı görevinde iken Güney Anadolu’ nun en kudretli yöneticisi olara Antalya ve civarında bir cami, bir medrese ve bir han inşa ettirmiştir. Bir de vakfiyesi bulunmaktadır.
Sanatçı: Bilinmemektedir.
Onarım Durumu: Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ ne ait olan medresenin 1992 yılında onarıma alınması planlanmış ve Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bu ihale Vakıf İnşaat Restorasyon ve Tic. A.Ş.’ ne verilmiştir.T.C Kültür Bakanlığı Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’ nun1.7.1992/74 tarihli toplantısında aldığı 1490 sayılı karar ile yapının içinde ve dışında duvar kalıntıları açığa çıkarılmıştır.1993 yılı Mayıs ayında Prof. Dr. A.Osman Uysal tarafından kazı başlatılmıştır. Üç ay süren kazı sırasında mimari kalıntılarla birlikte sikke, çini,seramik, metal obje vd. türünde buluntular ele geçirilmiştir.
Plan: Kapalı avlulu grubun tek eyvanlı uygulamalarından birisidir,
1124 Yılında yaptırıla medrese, giriş bölümünün daha gelişmiş ve simetrik tasarımı dışında, Yağıbasan medreselerinin tek eyvanlı planlarını yeniler. Fakat buradaki tasarım sorunu, orta açıklığın karakteridir. Burada alttaki odaların dış duvarlarına doğrudan oturacak büyük açıklıklı bir kubbe yerine, merkezi hacmin ortasında sütunlara oturan 6 m açıklıklı ve opaionlu bir eliptik kubbe ile çevresinde dolaşan beşik tonoz örtülü bir çevre koridoru tasarlanmıştır. Bu açıklık bir ortaçağ Hristiyan mimarisi motifidir. Ve yapıyı iç mekan açısından diğer kapalı medreselerden ayırır.
Dört sütun üzerinde oturan ve tonozlarla yanlara bağlanan orta kubbenin ortası açık olup, altında bir havuz vardır. Büyük eyvanın ortasındaki kümbet ve iki yanındaki tromplu kubbeler, esas girişten başka, yanlardan dar koridorlar halinde diğer birer girişten başka, yanlardan koridorlar halinde diğer birer giriş açılması gibi yenilikler dikkati çekmektedir. İçinde yalnız mimarî kuvvete dayanan değişik bir mekân etkisi elde edilmiştir. Üç kemerle ana eyvana açılan kümbetin daha eski olup, sonradan medreseye bağlandığı akla yakın gelmektedir.
Devşirme malzeme kullanılarak inşa edilen medresenin ana eyvanının arkasında, oturtmalığı ona bitişik olarak türbe yükselir. Sivri kemerli taç kapıdan girildiğinde, giriş eyvanının yerini tutan bir vestibül ile kapalı avluya geçilir. Vestibül, birer kapı ile yan mekânlara açılmaktadır. Ayrıca bunun iki yanında birer küçük mekân bulunur. Ortasında havuz yer alan avlunun üzeri, devşirme sütunlarla binen kemerlerin taşıdığı aydınlık açıklığa sahip bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbeyi taşıyan kemerler birer tonoz gibi derinleştirilmiştir. Dört sütun tam kare baldaken oluşturmaz. Bir dikdörtgen meydana getirir. Bu yüzden kubbe ovaldir. Geçiş pandantifler sağlamıştır. Kubbenin bindiği sütunlardan duvarlara doğru küçük kemerler atılarak köşelerdeki alanların üzeri tonozla kaplanmıştır. Orta mekânın batısındaki ana eyvanın güney duvarında mihrap nişi bulunur. Ana eyvan, devşirme söve ve lentonlarla sahip üçlü kapı ile türbeye bağlanır. Türbenin kripta girişi eyvanın altındadır. Ana eyvanın iki yanındaki kubbeli dershane odalarında geçiş sistemi tromplardan oluşur. Bunlardan kuzeydekinin kubbesi tuğladandır. Güneydekinin taş malzemesine bakılırsa, bir onarım geçirdiği düşünülebilir. Orta mekânın iki yanına öğrenci hücreleri dizilmiştir. Alışılmadık bir şekilde, orta mekânın kuzeyinde ve güneyinde birer koridor yandaki tali girişlere bağlanır. Medresenin taç kapısı ve mihrabında Selçuklu taş işçiliği kendini gösterir.
Ana eyvanın arkasındaki türbe, kareye yakın dikdörtgen oturtmalık üzerine sekizgen prizmal gövdelidir. Köşelerinde tuğla malzeme kullanılarak cepheler düşey dikdörtgen nişler kompoze edilmiştir. İçten kubbe, dıştan külahla örtülüdür. Türbenin içindeki sanduka alçı üzerine çini mozaikler ile süslenmiştir.
Üçboyutlu Özellik:Basık kemerli kapıdan eyvana girilir. Eyvan, yandaki odalardan ikisine kapılarla öbürlerine pencerelerle bağlanmıştır. Avluya sivri kemerli başka bir kapıdan geçilir. İki yanda odalar vardır. Ortada dört sütun üzerine oturmuş oval kubbeli yapı görülür.
Malzeme: Oldukça fazla devşirme malzeme kullanılmıştır.
Süsleme: Medrese de antik bina parçaları orijinal Selçuklu süsleriyle birlikte kullanılmıştır. Avludaki dört kolon Bizans yapılarından alınmadır. Kapı lentonlarından büyük bir kısmı da ya Bizans ya da geç Roma devirlerine aittir. Türbeye açılan üç kapının söve ve lentonları gelişigüzel bir araya getirilmiş çeşitli mermer parçalarıdır. Mihrap ve portal sade fakat zevkli bir işçiliğin örnekleridir. Geometrik desenle işlenmiş büyük merkezi madalyonu, geçmeli süslerden bir bordürle çerçeveli hafif kalkık kemeri, iki yanındaki alçak kolonlarıyla mihrabın kompozisyonu orjinaldir. Cephede, yüksek ve sivri portal kemerinin kenarını çeviren bordür, kemer sivrisinin hemen altına konulmuş rozet ve kapının yanındaki nişlerin silmeleri portalın süsleridir. Kapının üzerinde dört köşe kitabe levhası iddiasız fakat zarif portalın iyi bir şekilde aksettirir.
Eyvan önünde bir ikonostasisin bütün bezemesel öğeleri durmaktadır. Bunun da ötesinde yapının güney cephesinde bir genç antik büst, çatı kornişi seviyesinde yerinde kalması yerli halkın buna özel bir simgesel anlam vererek korumuş olmasından kaynaklanmış olmalıdır. Ön cephede bir girintiye alınmış ve duvarlardan ancak bir geniş söve ile ayrılan taç kapı basit geometrik bezemelerle süslüdür. Aynı bezeme ana eyvanın mihrabında da vardır. Eyvanın yanındaki kubbeli odalarda kubbelerin tuğla dizimi sağlanan yüzey bezemeleri vardır.
Tarihlendirme:
Değerlendirme:
Kaynakça:"ASLANAPA, OKTAY, Türk Sanatı Başlangıcından Beylikler Devrinin Sonuna Kadar Cilt I-II Kültür bakanlığı yayınları, Ankara, 1990
ASLANAPA,OKTAY, Anadolu’ da İlk Türk Mimarîsi Başlangıcı ve Gelişimi, Ankar,a 1991.
KUBAN, DOĞAN ,Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, YKY, İstanbul 2002
KURAN, APTULLAH ,Anadolu Medreseleri, Cilt I, Ankara, 1969.
ÖNAL, HAKKI, Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara, 1996