Yerin adı:Çankırı il merkezinde kentin güneybatısında derbent olarak da adlandırılan kurumuş çayın kenarında Tımarhane Mahallesinde kayalık bir tepe üzerinde inşa edilmiştir. Darülhadis yapısı olarak inşa edilen yapı günümüzde Taş Mescid olarak adlandırılmaktadır.
Yapım Tarihi:Darüşşifanın inşasından yedi yıl sonra 640 h / 1242–43 m senesinde inşa edilmiştir.
Kitabe:Giriş kapısının üzerinde inşa kitabesi bulunmaktadır.
Vakfiye:Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu:Anadolu Selçuklu Hükümdarı Keyhüsrevoğlu I. Alâeddin Keykubat zamanında Çankırı Atabeyi Cemaleddin Ferruh tarafından inşa ettirilmiştir.
Sanatçı:Şehabeddin İnal Bin El Cemali adlı kişinin yapının mimarı ya da sanatçısı olduğu düşünülmektedir.
Onarım Durumu:Çevre zemin seviyesi oldukça yükselmiş olan yapı zaman içerisinde geçirmiş olduğu yenileme ve müdahalelerle günümüze ulaşabilmiştir. Yapı mescid olarak kullanılmakta olup alt katta bulunan türbe ziyarete açıktır.
Plan:Kayalık yüksek bir arazide inşa edilmiş olan yapı Anadolu Selçuklularının eyvanlı medreseler plan tipinde değerlendirilmektedir. Enine dikdörtgen planlı ve kubbe örtülü bir plan tipine sahiptir.
Kuzeydeki taçkapıdan girildiğinde tuğla örgülü bir kubbe ile karşılaşılmaktadır. Kubbe kesme taş ile inşa edilmiş dört sivri kemerin üzerine oturtulmuştur. Diğer bölümlerde ise sivri tonozların kullanıldığı görülmektedir. Kubbenin altına denk gelen kare alanda büyük moloz taşlarla örülmüştür.
Girişin iki yanında orta zeminden biraz daha yüksek olarak oluşturulmuş iki eyvan bulunmaktadır. Doğu eyvanda bir kuzey diğer ise doğu yönünde konumlanmış iki adet pencere ve güneye bakan bir mihrap nişi görülmektedir. Zemin tuğla plakalarla kaplıdır.
Batı eyvanda ise zeminden biraz yüksekte dikdörtgen bir pencere görülmektedir. Güney duvarda ise dışarı doğru genişleyen mazgal pencere bulunmaktadır. Zemin burada da tuğla kaplıdır. Bu bölümde geometrik çini bezemeler bulunmaktadır.
Üçboyutlu Özellik:Yapı darüşşifanın kuzeyinde yer alan yükseklik üzerinde iki katlı inşa edilmiş olup dışarıdan iki duvar ve bir köşe kulesiyle desteklenmiştir. Cephenin önünde dışa taşkın ve iki taraflı bir merdiven yoluyla ulaşılan portal görülmektedir. Sağda ve solda sekizer basamaklı bir merdiven bulunmaktadır. Bu girişin hemen altında ise basık kemerli kapı mumyalık bölümünün girişidir.
Yapının giriş kapısı iki parçadan oluşur ve düz lentoludur. Çifte kırlangıçkuyruğuna benzetilen kilit taşı yerinde değildir. Bu taşın iki yanında birbiri içine geçen kabartma motiflerin oluşturduğu altıgenler vardır. Taç kapının mukarnaslı hattının üzerinde her iki yanda kabaralar bulunmaktadır. Mukarnasların altında ise orijinal kitabe görülmektedir.
Yapının kuzeydoğu köşesinde bulunan yuvarlak kesitli ağılık kulesi üçgen dilimlerle zeminden yükseltilmiş dört köşeli bir kaideye oturmaktadır. Moloz taş örgülü güney cephe ortasında bir kapı ve iki yanında birer pencere bulunmaktadır.
Malzeme:Gri-beyaz ve kırmızı-kül rengi renklerden oluşan kesme taşlar özellikle ön cephede çok kullanılmıştır. Diğer malzemeler ise moloz taş ve tuğla olmuştur. Doğu ve batı eyvanın döşeme kaplamasında ve kubbe inşasında tuğla kullanılmıştır. Süsleme programında ise tuğla ve çiniye yer verilmiştir.
Süsleme:Mescidin giriş kapısında her iki kanatta birbirine geçmiş motiflerden oluşan altıgenler bulunmaktadır. Sade bir mukarnas hattıyla çevrelenen taçkapıda bu mukarnas hattının üzerinde her iki yanda kabaralar görülmektedir.
Yapının batı eyvanında türbede bulunan sandukalara gönderme yapan kare şeklinde firuze renkli çini kaplamalar bulunmaktadır.
Güney cephesinde bulunan kapının iç yüzüne yarım yıldız bezemeleri ve kabartma halinde iki rozet işlenmiştir.
Tarihlendirme:
Değerlendirme:Yapının önceleri bir Darülhadis yapısı olarak inşa edildiği daha sonra ise bir mescide dönüştüğü düşünülmektedir. Yapı topluluğunun taşıdığı fonksiyona dair önemli soru işaretleri yapılacak bilimsel çalışmalarla açıklanmalıdır.
Kaynakça:-CANTAY, Gönül, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Atatürk Kültür Merkezi,
Ankara, 1992.
- SÖNMEZ, Zeki, Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde
Sanatçılar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995.
-KARPUZ,Haşim-KUŞ,Ahmet ,Anadolu Selçuklu Eserleri Fotoğraf Albümü I-II,Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları,İstanbul,2008.
-ÖNGE, Yılmaz, “Çankırı Hasbey Darüşşifası”,Vakıflar Dergisi, V (1962), s.251-257.