Yerin adı: Yapı Ankara İç Hisarda, Sultan Alâeddin Mahallesi’nde bulunur. Caminin I. Alâeddin Keykubad döneminde gerçekleştirilen onarımın ardından bu isimle anıldığı düşünülmektedir.
Yapım Tarihi: 1197-98
Kitabe: Yapının farklı dönemlere ait dört kitabesi bulunmaktadır. Kitabelerden ilki minber üzerinde yer alır. II. Kılıç Arslan’ın oğlu Mesud zamanında H. 594 / M. 1197-98 tarihini verir. İkinci kitabe harim giriş kapısı üzerinde yer alır ve bu H. 763 / M.1361-62 tarihli bir onarım kitabesidir. Üçüncü kitabe ikinci kitabenin sağında yer alır ve H. 837 / M. 1433-34 yılında ikinci bir tamirata ait kitabedir. Yapıda bulunan son kitabe de Harim mekânında bulunan basit alçı mihrap üzerindeki H. 1311 / M. 1893 tarihli kitabedir.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: II. Kılıç Arslan oğlu Mesud yapının banisi olarak kabul edilir.
Sanatçı: Camide çalışan mimarın adı ilinmemekle birlikte, minberi yapan ahşap ustası Ebubekir oğlu Neccar İbrahim’dir.
Onarım Durumu: 1361 yılında Osmanlı padişahı Orhan Gazi, 1433 yılında Şerife Sümbül Hatun, 1954 yılında da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından olmak üzere üç büyük onarımdan geçmiştir. Yapılan bu onarımlar nedeniyle cami bugün orijinal halini yitirmiştir. Ayrıca yapıda 1970’li yıllarda gerçekleştirilen çevre düzenlemesi sırasında yapılan kazılarda avluda bir mihrap ortaya çıkartılmıştır
Plan: Caminin planı uzunlamasına dikdörtgendir ve son cemaat yeri mevcuttur. Ahşap tavanlı son cemaat yerinde birbirinden farklı sekiz adet antik sütun ve sütun başlığı kullanılmıştır. Arazi meyli nedeniyle cami, yüksek taş kaide üzerinde yer alır ve son cemaat yeri yoldan balkon şeklinde yükselir. Caminin giriş kapısı İç Kale duvarına bitişiktir. İbadet mekânı mihrap yönünde beş, sağ kenarda da sekiz pencere ile aydınlatılmıştır. Kare formlu, taş kaideli, silindirik tuğla gövdeli minare kuzey batı köşede yükselir. Yapının eskiden son cemaat yerinde olduğu gibi Arslanhane Camii karakterinde ahşap tavanlı, antik sütunlu ve başlıklı bir yapı olduğu düşünülmektedir.
Yapıda, müezzin ve kadınlar mahfilini altında birinci sırada altı sütun vardır. Bu sütunların hepsi devşirmedir. Caminin ilk yapıldığı yıllarda kale duvarına yakın olması sebebiyle duvarın rutubetlenmesiyle duvar yana kaydırılması mihrabın ise yerinde bırakılması ve yerine yeni mihrabın yapılması ile cami biri bahçede biri de içerde olmak üzere çift mihraplıdır.
Üçboyutlu Özellik: Camii, basit dış görünüşlüdür. Duvarları bol devşirme antik malzemenin karıştırıldığı üzeri sıvalı kesme ve moloz taştan yapılmıştır. Bugün basit bir çatıyla örtülüdür.
Malzeme: Yapıda üzeri sıvalı kesme taş ve moloz taş, devşirme malzeme ve ahşap kullanılmıştır.
Süsleme: Caminin harim kapısı sivri kemerlidir. Minaresi tek şerefelidir ve 30 m yüksekliğindedir. Yapının orta boy ceviz minberin taç, külah ve kaidesi yenilenmiştir. Yan aynalıklar taklit kündekari tekniğiyle işlenmiştir. Rumilerle bezeli altıgen, çokgen, yıldız ve baklava şekilli parçaların arasına çıtalar çakılmıştır. Korkulukların orta gergilerinde kitabeler yer alır. Minberin kapı kanatları taklit kündekari tekniğiyle yapılmış, içi Rumili beşgenlerle doldurulmuştur. Kapı kemeri Arslanhane ve Ahi Elvan minberlerinde olduğu gibi dilimlidir, sütunceler ise balık pulu motifi ile kaplıdır. Helezonlar meydana getiren Rumilerle doldurulmuş kemer köşeliklerinde birer büyük rozet yer alır. Aynalıkta zemini arabeskli üç satır nesih kitabe bulunur. Kitabede minberin yapım tarihi olan 1178 tarihi vardır ki bu da minberin camiden çok önce yapıldığını göstermektedir. Kapı kanatları bugün Ankara Etnografya Müzesinde sergilenmektedir. Özelliği olmayan alçı mihrabı yakın tarihlerdendir.
Tarihlendirme: Yapının kesin olarak inşa tarihi bilinmemekle birlikte minber üzerindeki tarih, araştırmacılar tarafından ilk yapının inşa tarihi olarak kabul edilir.
Değerlendirme: Cami geçirdiği onarımlar nedeni ile özgünlüğünü yitirmiştir.
Kaynakça: BAYBURTOĞLU, Zafer, Anadolu'da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Erzurum, 1993.
ESKİCİ, Bekir; Ankara Mihrapları, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2001.
KONYALI, İbrahim Hakkı; Ankara Camileri, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara, 1978.
MÜBAREK, Galip; Ankara Mescidleri ve Camileri, İstanbul, 1941.
ORAL, Zeki; “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, S. V, Ankara, 1962, sf. 23-77.