Yerin adı: Karanın denize doğru çıkıntı yaptığı bir yarım ada üzerinde inşa edilen yapı, doğuda deniz kıyısından başlayıp, arazi koşulları nedeniyle zig-zaglar çizerek batı yönünde ilerler. Güneydoğu yönünde denize paralel uzanan surlar Uğurun Kapısı’ndan itibaren kuzeybatı yönünde düz bir hat çizer. Güney, batı ve kuzey yönlerde düz olmayan sur çizgisi içkaleyi ve ahmedek denilen bölümü çevreler.
Yapım Tarihi: H. 623 / M. 1226 – H. 629 / M. 1231 tarihleri arasında inşa edilmiştir.
Kitabe: Kale kapıları ve sur duvarları üzerinde çok sayıda kitabe bulunmaktadır. Bazı kitabelerin ise nereye ait oldukları bilinmese de kaleye ait oldukları içerikleri ile bilinmektedir.
Kızıl Kule’nin güney tarafında yer alan yedi satırlık kitabe;
-Bu mübarek burcun yapılmasını efendimiz, muazzam sultan, en büyük şehinşah, milletlerin
-boyunlarının maliki, dünya sultanlarının sultanı, Allah’ın beldelerinin hâmisi, Allah’ın kullarının koruyucusu ‘Alâ’ud-dunyâ vad-
-dîn Gıyâs al-islam val-muslimin, âlamlerde adaletin himayecisi, zalimlerde mazlumları koruyan,
-yeryüzünde Allah’ın gölgesi, kahir devletin celâli, muhteşem milletin melcei, adalet ve insaf hamisi,
-Kara ve iki denizin sultanı, iki cihanın barınağı, iki ufkun muhafızı, Selçuk Oğullarının tacı, meliklerin
-ve sultanların efendisi Abû al-fath Kaykubad b. Kayhusrav b. Kılıç Arslan, müminlerin emirinin burhanı, emretti,
-Allah onun saltanatını daim etsin, Rebiulâhır, sene 623.
Kızıl Kule’nin kuzey cephesindeki dört satırlık kitabe;
-Bu mubarek burcun yapılması, efendimiz, sultan, en büyük şehinşah,
-Milletlerin boyunlarının maliki, karanın ve iki denizin sultanı, ‘Alâ ud-dunyâ vad-dîn, Abû al-fath
-Kaykubad b. Kayhusrav b. Kılıç Arslan, müminlerin emirinin burhanı emretti, Allah
-Saltanatını daim etsin, Rebiulâhırın biri, sene 623.
Kızıl Kule’nin kuzeydoğudaki girişinin güneyinde yer alan üç satırlık sanatçı kitabesi;
-Yapan, Abû ‘Ali b. Abi
-ar Ruhâ b. al-Kattâni
-al-Halabî, Allah rahmet etsin
Tophane’nin kuzey tarafında yer alan beş satırlık kitabe;
-Minnet Allah’adır
-Sultan-ı
-mu’azzam, ‘Alâ ud-dunya vad-din, karanın ve iki denizin sultanı,
-Abu al-fath Kaykubad b. Kayhusrav, müminlerin emîrinin burhanı
-(sağda ayrı bir panoda) sene 625.
Tophane’nin doğusunda, denize bakan cephede yer alan dört satırlık kitabe;
-Zafer Allah’tan ve fetih yakındır.
-Sultan-ı
-a’zam ‘Alâ’ ud-dunya vad-dîn, karanın,
-ve iki denizin sultanı Abû al-fath Kaykubad, müminlerin emirinin burhanı sene 625.
Tersana ile Tophane arasındaki küçük kulenin kuzey cephesinde yer alan dört satırlık kitabe;
-Muazzam sultanın günlerinde
-‘Alâ’ud-dunya vad-dîn, Abû al-fath Keykubad b.
-Kayhusrav, müminlerin emirinin burhanı, ay
-safer, hayırlısı ile tamamlandı, sene 606.
Kızıl Kule’nin güneybatısında bulunan Girene Çeşmesi’nde yeniden kullanılmış olan kitabenin iki satırlık parçası;
-(Sul)tan al-â’zam şa(hinşah….)
-(Su)ltan el-hak, memleket(ler) fatihi…
Meyyit Kapısı üzerinde yer alan iki satırlık kitabe;
-Sultan
-‘Alâ ud-dunyâ vad-dîn
Kızıl Kule yakınındaki kuşatma duvarının kuzey cephesinde bulunan iki satırlık kitabe;
-Muazzam sultan ‘Alâ’ud-dunya vad-dîn
-Abû al-fath Kaykubad b. Kayhusrav, mü’minlerin emirinin burhanı.
Aynı kuşatma duvarının güney cephesindeki iki satırlık kitabe;
-Minnet Allah’adır.
-Yapılmasını emreden, sultan-ı
-mu’azzam ‘Alâ’ud-dunya
-vad-dîn Abû al-fath Keykubad
-b. Kayhusrav, sene 623.
Aşağı Kapı kulesinin kuzey cephesinde yer alan dört satırlık kitabe;
-(Minnet Allah’adır?)
-Bu muazzam burcun yapılmasını emretti, sultan-ı
-muazzam ‘Alâ’ud-dunya vad-dîn Abû al-fath
-Kaykubad b. Kayhusrav, sene 623.
Kale Kapısı’nın dış tarafındaki dört satırlık kitabe ve bu kitabenin iki yanında yer alan yazıt;
-Mü’minlerin emiri
-Sultan-ı a’zam şâ-
-hinşah-ı muazzam ‘Alâ’ud-dunya
-vad-dîn Abû al-fath Kaykubad, ortak…
-Köle Karaca (sağdaki panoda)
-sene 628 (soldaki panoda)
Kale Kapısının doğu girişi üzerinde yer alan iki satırlık kitabe;
-Sultan al-mu’azzam Alâ’ud-dunya vad-din
-Kaykubad b. Kayhusrav, mü’minlerin emirinin burhanı.
Esas girişin iç kısmında kalın harflerle yazılmış iki satırlık kitabe;
-Yakut Utakbaşı’nın aciz bendesi
-Tarih, sene 623.
Ahmedek’teki esas kulenin kuzey cephesinde yer alan üç satırlık kitabe;
-Sultan al-muazzam Alâ’ud-
-dunya vad-dîn Kaykubad b. Kayhusrav
-……….. tarih (?) sene 624.
Yukarıda belirtilen kitabelerin haricinde Alanya etrafına dağılmış durumda bazı kitabeler bulunur. Bu kitabelerin çoğu parça halinde olup tam olarak okunamamaktadır.
Vakfiye: Kaleye ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Yapıyı Alanya’ya kendi adına izafeten Alaiyye ismini veren I. Alâeddin Keykubad inşa ettirmiştir.
Sanatçı: Çok sayıda kitabeye sahip yapıda, sanatçı ismine rastlanılan tek kitabe Kızıl Kule’de yer alır. “… Abû Ali b. Abi ar-Ruhâ b. al-Kattânî al-Halabî….” olarak künyesi verilen sanatçıya ait bir başka kitabeye de Sinop Kalesi’nde rastlanılır. Sureye asıllı sanatçının Anadolu’ya hangi tarihte geldiği bilinmemektedir.
Onarım Durumu: Anadolu Selçukluları sonrasında Karamanlıların eline geçen yapı, Karamanlılar tarafından Memluklulara satılmıştır. Osmanlı hâkimiyeti sonrasında yapıda gerçekleştirilen onarımların yanı sıra kalenin bazı noktalarında topların konumlandırılması için bazı değişiklikler yapılmıştır. Surlar bazı noktalarda doğal nedenlerden dolayı zarar görmüştür. Özellikle de Kızıl Kule’yi tersaneye bağlayan bölümdeki sur duvarı özellikle de depoların batısında kalan bölüm 1952 yılında çıkan şiddetli fırtınada yıkılmıştır. Kızıl Kuleyi savunma amacıyla yapılmış olan gömlek duvarı da oldukça tahrip olmuştur. Surun nerede bittiği ise günümüzdeki izlerden anlaşılamamaktadır. Günümüze sadece bu bölüme ulaşan merdivenler günümüze ulaşmıştır. Oldukça tahrip olan bir diğer bölüm Eğri Kapı’nın bulunduğu noktadır. Yedi metre karelik küçük bir kule niteliğindeki bu yapı İ. H. Konyalı, Cemal Kemir isimli kaymakamın iskeleyi tamir ettirmek için gerekli malzemenin sağlanması için bu yapıyı tahrip ettirdiğini bildirir. Yapıda gerçekleştirilen en dikkat çekici onarım ise Kızıl Kule’de 1952-53 tarihlerinde gerçekleştirilen başarılı restorasyondur. Alanya Kalesi ve yapıya bağlı bazı unsurların restorasyonu için gerekli çalışmalar 2008 yılında başlamıştır.
Plan:Kale genel olarak bazı araştırmacılar tarafından, Kale Altı, Orta Kale ve İç Kale olmak üzere üç bölümde incelendiği gibi yapıyı altı bölümde inceleyen araştırmacılarda bulunmaktadır.
Birinci Bölüm: Limanın arkasında kalan, bir ucu Kızıl Kule, diğer ucu ise Tersane’de biten hilal biçimli dar kısımdır.
İkinci Bölüm: Tepenin daha alçak meyilli topraklarını içine alan; eski Helenistik surlar üst kısmını teşkil etmektedir. Ehmedek’ten başlayıp şehri baştanbaşa güney-doğu yönünde kesen surlar ki bunlar sonradan I. Alâeddin Keykubad döneminde yeniden inşa ettirildi.
Üçüncü Bölüm: Ehmedek.
Dördüncü Bölüm: Ehmedek’in güneyinde kalan kısımdır. Bu bölümün içinde hisara bir ana yol çıkmaktadır.
Beşinci Bölüm: Hisar.
Altıncı Bölüm: Ehmedek’in güneybatısında bulunan bölümdür. İki bölüm birbirinden son devir Selçuklu surları ile ayrılmaktadır.
Genel olarak kalede dikkat çeken unsurlar kapı ve bazı kuleler olmuştur. Özelliklede Kızıl Kule kalenin en çok ilgi çeken birimidir. Sekizgen planlı kule beş katlıdır. Yapıya batı köşede yer alan bir açıklıktan girilir. Zemin katın merkezinde yer alan sekizgen ayağın etrafında tonoz örtülü bir koridor yer almaktadır. Yapının her köşesinde yer alan tonoz örtülü odalar bu koridora açılmaktadır. Her oda mazgal pencerelerle aydınlatılmaktadır. Giriş dehlizinden birinci kata ulaşılır. Birinci kat zemin kata göre daha karmaşık bir plana sahiptir. Sekizgen ayağı çevreleyen tonoz örtülü koridor kemer açıklıkları ile ikinci bir koridora açılmaktadır. Yapının bu defa her köşesinde iki tonoz örtülü ve mazgal pencere ile aydınlatılan odaları bulunmaktadır. Birinci kat sonrasında asma kata, açık kata ve son olarak da açık teras katına ulaşılır. Her katta farklı bir plana sahip yapı cephelerden bu karmaşık planı gizlemektedir.
Alanya Kalesi’nde dikkati çeken bir diğer kule Tophane adı ile anılmaktadır. Tersanenin hemen güneyinde konumlandırılmış yapıya giriş batı yönünde yer alan tonozlu bir dehliz sayesinde ulaşılmaktadır. İki katlı olarak hazırlanan kulenin alt katı tonoz örtülü dört bölüme ayrılmıştır. İkinci katta da tonoz örtülü dehlizin kuzeyinde sivri tonoz örtülü üç, güneyinde dört mekan yer alır. Kule içerisinde orta mekan üstü açık bırakılmış ve avlunun etrafı sivri kemerli tonozlarla örtülü mekanlarla çevrelenmiştir.
Üçboyutlu Özellik: Kalenin doğudan yani deniz tarafından görünümünde Tophane ve Kızıl Kule ön plana çıkmaktadır. Kale Altı olarak da bilinen bölüme girişi sağlayan; Meyyit Kapısı, Aşağı Kapı, Kale Kapısı ve Uğrun Kapısı olmak üzere dört kapı bulunmaktadır. Orta kaleye geçiş de Er Kapı ile sağlanır. Kalenin den-danlı sur duvarları kare planlı burçlarla desteklenmiştir.
Malzeme: Kalenin genelinde kullanılan ortak malzeme düzgün kesme taş, tuğla, moloz taş olmuştur. Özellikle kuleler kesme taştan inşa edilmiştir. Kalenin bazı bölümlerinde Helenistik dönem kalıntıları dikkat çeker. Bu noktalarda büyük boyutlarda blok taşlar kullanılmıştır.
Süsleme: Kaleden günümüze ulaşan herhangi bir süsleme unsuru ulaşmamış olmasına rağmen kale içerisinde yapılan kazılarda özellikle de iç kale kazılarında çok sayıda çini malzeme bulunmuştur.
Tarihlendirme: Yapıdan günümüze ulaşan kitabelerin verdiği tarihler doğrultusunda yapının 1226-1231 yılları arasında inşa edilmiş olduğu sonucuna ulaşılır.
Değerlendirme: Alanya Kalesi öncelikle günümüze ulaşan diğer Anadolu Selçuklu kalelerinde daha iyi durumdadır. Alanya Kalesi içerisinde barındırdığı pek çok yapı ile özellikle de saray kompleksi ile ön plana çıkar. Geniş bir alana kurulan kalenin bulunduğu coğrafi konumu ve Alanya limanı kentin ve kalenin ticari bir karakterde olduğunu yansıtmaktadır. Nitekim Alanya ve Antalya gibi ticari kentlerin fethi İbni Bibi’de yine ticari haksızlığa dayandırılmaktadır. Alanya’nın Anadolu Selçuklu döneminde sahip olduğu ticaret hacmi, yapılan ticari anlaşmalar gibi konuyla ilgili diğer faktörler göz önüne alındığında kalenin Ortaçağ’daki önemi ortaya çıkmaktadır
Kaynakça:ARIK, M. Oluş; “Alanya Kalesi 1985 Yılı Kazı Çalışmaları”, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.II, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 1986, s.335–347.
ARIK, M. Oluş; “Alanya Kalesi 1986 Yılı Kazı çalışmaları”, IX. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.II, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 1987, 365–378.
ARIK, M. Oluş; “Alanya Kalesi, 1987 Yılı Kazı Çalışmaları” , X. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. II, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 1988, s.421–435.
KARAMUT, İsmail-TÜRKMEN, Seher ve Diğerleri; Kültür Envanteri (Alanya), T.C. Antalya Valiliği, Antalya, 2003.
KONYALI, İbrahim Hakkı, Alanya (Alâiyye), İstanbul, 1946.
LLOYD, Seton- RICE , David Storm, Alanya (Ala'iyya), çev. N.Sinemoğlu, Ankara, 1964.