ALTIGÖZ KÖPRÜSÜ

Yerin adı: Afyon’un kuzeydoğusunda, demiryolu istasyonunun yakınında, Cirit kayası eteğindedir. Akarçay üzerine inşa edilmiştir. [1]

Yapım Tarihi: H. 606 /M. 1209 [2]

Kitabe: Köprünün doğu yüzünde yer alan ve girift bir Selçuklu sülüsüyle Arapça yazılan kitabe, beyaz mermerden bir Roma lahdi üzerine kabartma olarak işlenmiştir. Onaltı satırlık kitabenin dokuz satırı yatay, geriye kalanı dikey bir şekilde yazılmıştır. S. Eyice, girift yazı sebebi ile kitabenin pek doğru okunamadığını belirtmiştir.[3] Kitabe metni,

“Ulu Emîr, âlim, âbid, zâhid, muvakkar, muhterem, devlet ve din hâdimi, Ebu Vefâ İlyas b. Oğuz – Allah ona geniş rahmetler ihsan etsün- bu köprüyü hayatta iken bina etti. Vefatından sonra köprü harap oldu. Onun oğlu Ulu Emîr, Sipâhsâlâr, el-mueyyed Bedrüddevle ve’d-din rüknü’l-islâm ve’l-müslimîn b. El-mülûk vesselâtin Ebu Hâmid Hacı Mehmed bin İlyas, babasının vakfının geliri ile onun yeniden yapılmasını emretti. –Allah ahirette ona pek çok sevab ve fahîr nimetler bağışlasun. Sene 606. Bu kitabeyi Mehmed b…. yazdı” şeklinde okunmuştur. [4]

Vakfiye: Bulunamamıştır.

Kurucu: Yapı, Ebû Vefâ İlyas bin Oğuz adında bir emir tarafından yaptırılıp vakfedilmiştir. Köprü harap hale gelince de H. 606/ M. 1209 tarihinde aynı vakfın geliri ile Emîr Sipehsâlâr Ebû Hâmid Hacı Mehmed b. İlyâs tarafından tamir ettirilmiştir. İsmail Hakkı Uzunçarşılıoğlu, kitabede yer alan “İbnülmülüki vesselatin” ifadesinden yola çıkarak kurucuların hükümdarlığı bitmiş bir ailenin devamından olabileceğini düşünmektedir. [5] S. Gönçer, Orta Asya’da hüküm süren bir hakanın sülalesinden olduklarını düşünmekte ve Akkoyunlular’a bağlamaktadır. [6] Semavi Eyice, H. 1072/M. 1662 tarihli bir arşiv kaydında köprü bakımının Akkoyunlu cemaatine ait olduğunu aktararak kurucuların da aynı cemaatten olabileceğini ifade etmiştir. [7]

Sanatçı: Mimar ismi bilinmemektedir. Kitabeyi yazan hattat ise “Mehmed” isimli bir sanatçıdır.

Onarım Durumu: Yapı bakımsızdır ve günümüzde kullanılmaktadır. Suya düşen yazıtı Türk İslâm Eserleri Müzesi’ne kaldırılmış (1980) sonrasında da Anıtlar Yüksek Kurulu kararı ile yerine konulmuştur. [9]

Plan: Düz köprülerden olan yapının uzunluğu 44 m, eni 3.20 metredir. [8]

Üçboyutlu Özellik: Kârgir köprünün altı gözü bulunmaktadır. Gözler yuvarlağa yakın sivri kemerlerle oluşturulmuştur. Kemerler, tempan düzlemine göre içerden örülmüştür. Batı tarafında, ayaklar arasında dalga kıranlar bulunmaktadır.

Malzeme:Köprünün moloz taş dolgusu koyu renkli kesme taşlarla ve bazı devşirme malzeme ile kaplanmıştır.

Süsleme: Yapıda süsleme unsurları görülmemektedir.

Tarihlendirme: Kitabesine göre tarihlendirilmiştir.

Değerlendirme: Yapı gösterişli olmamasına karşın Anadolu’da Selçuklu devri köprülerinin ilk örneklerinden olması dolayısıyla önemlidir.

Kaynakça:

[1] Cevdet Çulpan, Türk Taş Köprüleri: Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1975, s.58. ; Süleyman Gönçer, Afyon İli Tarihi, C.1, İzmir 1971, s.262.
[2] Cevdet Çulpan, a.g.e. , s.58.
[3] Süleyman Gönçer, a.g.e., s.262. ; Semavi Eyice, "ALTIGÖZ KÖPRÜSÜ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/altigoz-koprusu (27.11.2019).
[4] Cevdet Çulpan, a.g.e., s.59.
[5] İsmail Hakkı Uzunçarşılıoğlu, Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir deki Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malûmat, Devlet Matbaası, İstanbul 1929, s. 7.
[6] Süleyman Gönçer, a.g.e., s.264.
[7] Semavi Eyice, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/altigoz-koprusu (27.11.2019).
[8] Cevdet Çuplan, a.g.e., s.59. ; Gülgün Tunç, Taş Köprülerimiz, Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara 1978, s.19.
[9] Anonim, Afyonkarahisar Kültür Envanteri 2013, Afyonkarahisar  2013, s.66.

ANONİM; Afyonkarahisar Kültür Envanteri 2013, Afyonkarahisar  2013.
ÇULPAN, Cevdet; Türk Taş Köprüleri: Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1975.
EYİCE, Semavi; "ALTIGÖZ KÖPRÜSÜ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/altigoz-koprusu (27.11.2019).
GÖNÇER, Süleyman; Afyon İli Tarihi, C.1, İzmir 1971.
İLTER, Figen; Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara 1978.
TUNÇ, Gülgün; Taş Köprülerimiz, Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara 1978.
UZUNÇARŞILIOĞLU, İsmail Hakkı; Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir deki Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malûmat, Devlet Matbaası, İstanbul 1929.