Yerin adı: Yapı Samsun-Amasya yolunda bulunan Kavak ilçesinin yaklaşık 11 km kuzeyindeki Çakallı köyünde inşa edilmiştir.
Yapım Tarihi: Mimari kurgusu ve bezeme örnekleri değerlendirilen yapının 1210–1265 yılları arasında yapıldığı düşünülmektedir.
Kitabe: Yapının kitabesi bulunamamıştır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Kesin bir veri bulunmamasına rağmen Gevherbaş bin Abdullah’ın yapının banisi olduğu düşünülmektedir. Diğer bir isim olarak ise Pervane Muinüddin Süleyman’ın adı geçmektedir.
Sanatçı:
Onarım Durumu: Samsun Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 8–9–2001 tarihinde tescil edilen yapı günümüzde oldukça bakımsızdır ve yıkılma tehdidi altındadır. 1650 yılında bir onarım geçirdiği bilinmektedir. Hanın açık avlulu bölümü yıkık olmakla birlikte yapı izleri seçilebilmektedir. Kapalı bölüm ise zaman içerisinde geçirdiği değişimler ve onarımlarla kısmen de olsa ayaktadır. Günümüzde yapının bir bölümü depo diğer kısmı ise ahır olarak kullanılmaktadır.
Plan: Biri açık avlu diğeri ise kapalı mekan kurgusuna sahip iki bölümden oluşan dikdörtgen planlı bir yapıdır.
Kapalı bölüm on paye ile üç nefli olarak şekillenmiştir. Bu özelliği ile 13.yüzyıla tarihlenen birçok yapıyla benzeşmektedir. Orta sahın daha geniş tutulmuştur. Örtü sistemi olarak takviye kemerlerinin desteklediği beşik tonozlar kullanılmıştır. Yapının son halinde özellikle batı yönünde bulunan kemerlerin örülerek doldurulduğu görülmektedir.
Üçboyutlu Özellik:Açık avlulu bölümünün duvarlarının yıkılmış olduğu ancak bir fikir verebilecek izlerin kaldığı görülmektedir.
Kapalı bölümlü kısmın üzeri düz toprak damla örtülüdür. Cephenin ortasında 1,5 x 1,5 m. boyutlarında, kuzeybatı ve kuzeydoğu köşelerinde ise köşe kulesi özelliğinde destek bulunmaktadır. Hanın girişindeki taç kapıdan günümüze sadece yarım yıldız süslemeler gelebilmiştir. Girişin batı yönünde sonradan açıldığı tespit edilen iki pencere bulunmaktadır.
Malzeme: Moloz ve kesme taş malzeme kullanılmıştır.
Süsleme: Taçkapısının yarım yıldızlı süsleme izlerinden başka bir süsleme görülmemektedir.
Tarihlendirme:
Değerlendirme: Yapının kim tarafından hangi tarihte yaptırıldığı sorusuna birçok farklı yanıt verilmektedir. Oldukça tahribat ve değişim geçiren yapının mimari özellikleri ve benzer yapılar değerlendirildiğinde 13.yüzyıla tarihlendirildiğini söyleyebiliriz.
Kaynakça: -ERDMANN, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin, 1961.
-ERDMANN, Kurt-Hanna ERDMANN, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, II-III, Berlin, 1976.
-ŞAHİN, Mustafa Kemal,Geçmişten Geleceğe Samsun,Samsun Belediyesi Kültür ve Eğitim Hizmetleri Daire Başkanlığı,Samsun,2006,s.427-447.