Yerin adı: Cemel Ali Dede Mescidi ve Türbesi Konyanın 8 km. batısında, Meram bağlarının Turut yöresindedir.
Yapım Tarihi: Eserin 673 H./ 1274 yılından önce yapıldığı düşünülmektedir.
Kitabe: Mescidin kitabesi bulunamamıştır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının banisi Mevlevi kaynaklarına göre Maveraünnehir’li olan ve Hz. Mevlana’ya lalalık yapmış olan Cemel Ali Dede’dir. Çocukluğunda Mevlana’yı güldürmek için deve taklidi yaparmış, cemel lakabı buradan gelmektedir.
Sanatçı: Sanatçısı bilinmemektedir.
Onarım Durumu: Mescid 1311 H/1893 yılında 86.700 kuruşa tamir edilmiştir. Eser 1961 yılında Konya Eski Eserleri Sevenler Derneği tarafından onarılmıştır. Son yıllarda da onarım gören yapı günümüzde ibadete açıktır.
Plan: Kare planlı bir yapıdır. Mescide kuzeydeki kapıdan girilir. Yeni yapıldığı düşünülen mermerden işlenmiş ve üzerinde bir ayet kuşağı bulunan sade bir mihrabı vardır. Kubbe örtü sistemi tuğla ile örülmüştür. Ahşap bir minberi bulunmaktadır. Türbeden mescide geçilen yerde iki adet kemerli bölmeden geçilir. Tamamen sıva ile kaplanmış iç mekanda devşirme sütun kaideleri bulunmaktadır. Türbe, içerisinde 7 adet sanduka bulunan beşik tonoz örtülü bir kurulumdan oluşmaktadır. Mescidin içerisinde devşirme sütun kaideleri kullanılmıştır.
Üçboyutlu Özellik: Mescidin girişi kuzeyindeki küçük kapıdandır. Mescidin cephesinde sıva ile kaplanmış kısım kesme taş devamında ise tuğla malzeme ile inşa edilmiştir. Tuğla örgülü ve kurşun kaplı bir kubbesi vardır. Mescidin batısında Türbe bulunmaktadır. Türbenin cephesinde bir kemerle yükseltilmiş tuğla örgülü ve yoğun çini bezemeli bir pencere bulunmaktadır.
Malzeme: Yapıda malzeme olarak kesme taş ve tuğla kullanılmıştır.
Süsleme: Türbedeki yedi sandukanın üzerleri mavi, yeşil ve açık mavi renkli çinilerle kaplıdır. Çinilerin üzerinde nakış ve kitabe yoktur.
Tarihlendirme: Yapıya ait bir kitabe ve vakfiye bulunamamasına rağmen yapının mimari üslubundan dolayı bir Anadolu Selçuklu yapısı olduğu düşünülmektedir.
Değerlendirme: Cemel Ali Dede adına yaptırılan bu mekanda daha önceleri mescid, türbe, tekke ve hamamdan oluşan bir kompleks varken günümüzde yalnız mescid ve türbe kalmıştır.
Kaynakça :ATÇEKEN, Zeki, Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve
Kullanması, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,1998.
KONYALI, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeler ile Konya Tarihi, Konya 1964.
YASA,Azize, Anadolu Selçuklularında Türk İslam Şehri Olarak Konya(3 cilt),
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üni. Sos. Bilm. Ens. Ankara,1996,