Yerin adı: Konya’da Alaeddin Tepesinde, Ferit Paşa su deposunun batısında, Alaeddin Camisi’nin güneyinde yer almaktaydı.
Yapım Tarihi: 9.-11. yüzyıla tarihlendirilen Bizans dönemine ait bir kilise olan yapı Selçuklular tarafından mescide çevrilmiştir.
Kitabe: Kitabesi bulunamamıştır.
Vakfiye:
Kurucu:
Sanatçı:
Onarım Durumu: Yapı Osmanlı döneminde de mescit olarak kullanılmıştır. 18. yüzyılın ilk çeyreğinde onarım gören yapının kayıtlardan anlaşıldığına göre çevresinde bir avlu duvarı bulunmaktaydı. 19. yüzyılda Alaeddin tepesindeki nüfusun azalmasıyla birlikte 1872 yılında kubbesinin üzerine ahşap bir kule yapılarak saat kulesi haline getirilmiştir. Bu dönemde yapının alt kısmı ise pencereleri kapatılarak ambar yapılmıştır. Saat kulesinin yapımıyla ilgili olarak yapının mihrap duvarının dışına Abdülaziz’in tuğrası ve kitabe eklenmiştir. 20.yüzyıl başında ahşap ilave sökülerek kubbesinin üstü tekrar kiremitle kaplanan yapı 1921’de göçme tehlikesi nedeniyle yıktırılmıştır.
Plan: Çok fazla değişime uğramış yapı için üç apsisli, apsis önündeki mekanın yüksek kasnaklı bir kubbeyle örtülü olduğunu söylemek mümkündür. Diğer bölümlerinin üst örtüsü belirlenememektedir. Yapı muhtemelen Orta Anadolu’daki Bizans kiliselerinin planına benzer bir plana sahipti.
Günümüzde mevcut olmayan yapının içini gösteren fotoğrafların bulunmaması iç kısmının tasvirini imkansızlaştırmaktadır. Yapının benzer plana sahip yapılardan yola çıkarak kubbesinin apsis duvarına iki adet serbest ayağa oturduğunu söylemek mümkündür. Türk döneminde güney duvarına mihrap eklenmiştir.
Üçboyutlu Özellik: Yapının kuzey cephesi ve yan apsislerden kuzeyde olan apsisin bulunduğu bölüm daha sonraki bir dönemde elden geçirilmiştir. Bizans döneminde yapının giriş kısmının, narteksinin olduğu batı cephesi bir özellik göstermemektedir, bu cephe muhtemelen Türk döneminde elden geçirilmiştir. Doğu cephede ana apsis çıkıntısı ve güney yan apsisin pek belli olmayan küçük bir çıkıntısı vardır. Bizans duvar tekniği bakımından en iyi durumdaki cephe olan güney duvarın doğusunda çift kademeli kemerle hareketlendirilmiş bölümün içinde ikiz pencere yer almaktaydı. Yapının kubbesi 16 köşeli kasnağa oturmakta, kasnakta çift sıralı kemer dizileri içinde iki sıra pencere bulunmaktaydı. Güney duvarın batısına Türk döneminde sivri kemerli bir kapı açılmıştı. Çatı ve kubbenin eteğinde kirpi saçak dolanmaktaydı.
Malzeme: Moloz taş ve tuğladan yapılmıştır.
Süsleme:
Tarihlendirme: 9.-11. yüzyıla tarihlendirilen Bizans dönemine ait bir kilise olan yapı Selçuklular tarafından mescide çevrilmiştir.
Değerlendirme: Bizans dönemine ait kilisenin Konya metropolitliği de yapmış bir din adamı olan Amphilokios’a adandığı kabul edilmektedir. Zamanla Amphilokios isminin Eflatun (ilkçağ felsefecisi Platon) biçimine dönüştüğü düşünülmektedir. Bir başka görüş ise kilisenin Aziz Platon’a adandığıdır, ancak bu görüş benimsenmemiştir. Selçuklu döneminde yapının kilise olarak kullanıldığı konusunda da görüşler bulunmaktadır.
Kaynakça: Zeki Atçeken, Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara 1998, 26-28.
Semavi Eyice, “Konya’nın Alâeddin Tepesinde Selçuklu Öncesine Ait Bir Eser: Eflatun Mescidi”, Sanat Tarihi Yıllığı, IV (1970–1971), İstanbul 1971, 269–302.
Semavi Eyice, “Eflatun Mescidi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul 1994, 477–478.
F.W. Hasluck, Christianity and Islam under the Sultans, II, London 1929, 363-369.
Mesut Koman, “Konya şehrinde Selçukîlerden evvelki devirlere it eserler üzerine bazı notlar”, Konya, 5, 1937, 308–312.
İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya 1964, 351-353.
Friedrich Sarre, Konya Köşkü, Ankara 1989, 95, Şekil 5, Resim 10,
Mustafa Yıldırım, Konya’da Son Asırda Kaybolan Bazı Türk Yapıları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İslam Sanatları Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 1997, 79-83, Plan 16.