Yerin adı: Burdur ili, Bucak ilçesine bağlı İncirdere köyünde İnciraltı mevkiinde bulunmaktadır. Yapının adlandırılmasında içinde bulunduğu köyün belirleyici olduğu düşünülmektedir.
Yapım Tarihi: H. 636 / M. 1239–40 yıllarında inşa ettirilmiştir.
Kitabe: Kapalı bölümdeki taç kapı üzerinde biri inşa kitabesi olmak üzere iki kitabe bulunmaktadır.
“Emera bi’mareten haze’l –mübareki es-sultan’ül-a’zamü şahinşah’ül – muazzamü malikü rikabi’l – ümemi seyyidü Selatıni’l –arab ve’l-acem sultanü’l – berri ve’l – bahreyni zü’l-karneyni zamani İskenderü’s – Sani tacü ali Selçuk gıyasü’d –dünya ve’d – dün Ebul’l feth Keyhüsrev bin Keykubad bin Keyhüsrev kasıımü emirü’l – mü’minin fi sene sitte ve selasine ve sitte mie”
“Bu mübarek hanın inşa edilmesini en büyük Sultan Ulu Şahinşah, ümmetlerin efendisi, Arapların ve Acemlerin Sultanlarının efendisi, karanın ve iki denizin sultanı, zamanın Zülkareyni, İkinci İskender, Selçuklu Hanedanının tacı, Halifenin ortağı, dünyanın ve dinin yardımcısı, Ebu’l feth Keyhüsrev bin Keykubad bin Keyhüsrev 636 yılında emretti”
“Katib el imaret el münarek (at)”
“Mübarek imaretin kâtibi”
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının banisi Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev(1237-1246)’dir.
Sanatçı: Bilinmemektedir.
Onarım Durumu: Han etrafında yapılan sistematik kazılar neticesinde ortaya çıkan sikkelerden yola çıkılarak yapının 150 yıl öncesine kadar işlevini koruduğu anlaşılmaktadır. Ama yine de yapının işlevini ne zaman sonlandırdığı sorusu net bir cevap bulamamaktadır.
Yapıyla ilgili olarak yapılan ilk sistemli kazı ve sondaj çalışmaları 1991 yılında başlatılmıştır. Bucak ilçesi sınırlarında bulunan Selçuklu eserlerinden İncirhan Kazıları Burdur Müzesinin katılımı ve Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Rahmi Hüseyin Ünal’ın bilimsel başkanlığında 1990 ve 2000’li yıllar arasında 3 sezon yapılmıştır. Kazılar sonucunda İncirhan’ın avlu bölümü açığa çıkartılmıştır. İki bölümden oluşan yapının sadece kapalı ahır bölümünün bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Bu bölümün girişini oluşturan portal kemerinin üst kısmı tahrip olmuş, bezemeler ise gerek doğal yollardan gerekse insan müdahalesiyle tahribata uğramıştır. Kapalı bölümün kuzeyinde yer alan duvarın cephesindeki taşların tamamına yakını yok olmuştur. Bu tahribatla beraber tüm moloz taş dokusu ortaya çıkmıştır ve bu da yapının uzun süre ayakta kalmasını engelleyecek bir tehlike olmaktadır.
Kapalı bölümünün büyük oranda ayakta olduğu Han’ın ve bugün ayakta olmayan ve toprak altında bulunan avlusunun büyük bölümü ortaya çıkarılmış olup, bu kazı çalışması gelecekte yapılacak olan restorasyona dönük çalışmalara yardımcı olması düşünülmektedir.
İncir hanın yaklaşık 300 metre güneyinde bir hamam ve su kaynağı bulunmaktadır. Üst örtüsü tamamen yıkılan hamamın moloz taş duvarlarından küçük kalıntılar kalmıştır. Bu kalıntının daha yakın bir dönem eseri olduğu düşünülmektedir.
Plan: Açık avlulu ve kapalı bölümlü olmak üzere ikili bir kurulum şemasına sahip hanlar gurubunda değerlendirilmektedir. Kapalı bölüm kuzey-güney doğrultusunda uzunlamasına dikdörtgen planlı olarak konumlanmıştır. Kışlık bölümün üzeri tamamen kapalıdır. Han yapısının kapalı bölümü kare planlı payelerden oluşan altı paye sırasıyla yedi sahına bölümlenmiştir. Doğu-batı yönünde bir kurulum izleyen kapalı bölümdeki payeler aynı yöndeki kademeli sivri kemerlerle birbirlerine bağlanmaktadır. Örtü sisteminde sivri beşik tonoz kullanılmıştır.
Üçboyutlu Özellik: Yapının kapalı bölümü dıştan kuzey cephe ekseninin iki yanında ve doğu duvar ekseninin kuzeyinde beşgen, batı ve güneydoğu köşesi ile doğu duvar ekseninin güneyinde yarım daire planlı payandalarla desteklenmiştir. Avlunun batı duvarı ekseni kuzeyinde, kuzey ve güney köşelerde, güney duvarında kare kesitli payandalar bulunmaktadır.
Kapalı olan bölümün güney duvar ekseninde dışa çıkıntı halinde ve sivri kemerli bir giriş portali yer almaktadır ve portalinin giriş kısmının seviyesi mekânın iç seviyesiyle ortaktır.
Kapalı bölümün doğu ve batı duvarlarında yedi, kuzey duvar ekseninde ise bir mazgal pencere bulunmaktadır. Mazgal pencereleri dıştan yaklaşık 1.40 metre yükseklikte bulunmaktadır.
Malzeme: Yapının bütününde kesme taş, moloz taş ve devşirme malzeme birlikte kullanılmıştır. Kaplama malzemesi olarak kesme taş, dolgu olarak ise moloz taş kullanılmıştır.
Süsleme: Yapıda oldukça zengin bir süsleme programı kullanılmıştır. Süsleme programı iki portalde yoğunlaşmaktadır. Kapalı bölümün girişini oluşturan portalin dıştan birinci ve dördüncü şeridinde, portal kemeri yüzeyinde geometrik süslemeler süsleme programı görülmektedir. Geometrik süslemelerin görüldüğü diğer bölümler avlu portal üzerinde ve giriş eyvanının yer aldığı bölümün doğu ve batı sövelerinde bulunmaktadır.
Kapalı bölüme ait olan portalin kenarlarında doğu ve batı yüzünde arslan-güneş kabartması bulunmaktadır. Figürler birbirlerine bakar şekilde konumlanmıştır. Birbirlerine bakan aslanların sırt kısımlarının üzerinde ise kabartma halinde güneş motifi yer almaktadır. Güneş motifi insan suertini andıracak şekilde stilize edilmiştir.
Bir diğer bezeme motifi olan bitkisel süslemeler portal nişi üzerindeki panoda kıvrık dal ve rumilerden oluşan bir kompozisyon olarak kullanılmıştır. Kapalı bölüm portal sütuncelerinde de bitkisel bezeme uygulamaları görülmektedir.
Tarihlendirme: Mevcut kitabe sayesinde yapının tarihlendirilmesinde bir sorunla karşılaşılmaz.
Değerlendirme: Selçuklular zamanında Antalya-Isparta kervan yolunun 4.menzil noktasını oluşturmaktaydı. Açık avlulu ve kapalı mekanlı kervansaraylar grubunda değerlendirilen yapı Anadolu Selçuklu mimari envanterinin önemli örneklerinden biridir.
Kaynakça: "ACUN,Hakkı,Anadolu Selçuklu Dönemi Hanları,Kültür ve Turizm Bakanlığı,Ankara,2007.
- DEMİR,Ataman,""Anadolu Selçuklu Hanları.İncir Han"", İlgi,56 (1989), s.8-12.
- DURMAZ,Abdullah, Isparta-Antalya Arasında Yer Alan Selçuklu Dönemi Hanlarından
İncir Han’, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üni. Sos. Bilm. Ens, Ankara,1996.
- ERDMANN, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin, 1961.
-ÜNAL, Rahmi Hüseyin, “İncir Hanı 1993 Çalışmaları”,Sanat Tarihi Dergisi,VIII,E.Ü.E.F.,İzmir,1996,s.117-129.
"