Yerin adı: Kütahya il merkezinde bulunan, Büyük bedestenin kuzey çıkışı karşısında, köşededir.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın ilk yarısı.
Kitabe: Batı kapısı üzerinde onarım kitabesi bulunmaktadır. Mihrapta ve sakahanedeki çeşmede de birer kitabe bulunmaktadır.
Vakfiye: Günümüze ulaşmamıştır.
Kurucu: Hezar Dinari olduğu tahmin edilmektedir.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Mescit 1697/1699 yıllarında Anadolu valisi olan Beylerbeyi Ömer Paşa tarafından genişletilerek yeniden yaptırılmıştır. Bazı dükkanların vakfedildiği mescidin ahşap olduğu tahmin edilir.1699/1700 de yandığı söylenir. Bu tarihten sonra 1824/25 de Derviş Mehmet Paşa tarafından ahşap olarak yeniden yaptırılmış fakat H 1283/M1866 da tekrar yandığından H 1287/M 1870/71 de İşkodralızade Hasan Hakkı Bey önderliğinde halktan toplanan yardımlarla kagir olarak yeniden yapılmıştır. Bugün iyi durumdadır.
Plan: Caminin düzensiz bir planı bulunmaktadır. Bu durum arazi konumundan kaynaklanmış, kesme taş duvarlı fevkâni bir yapıdır. Fevkâni cami yüksek görünümde olup, düzensiz planı olduğundan içerisi ağaç direklerle üç bölüme ayrılmıştır. Bunlardan orta bölümü örten bağdadi tavan, beşik tonoza benzemekte olup, üzeri kalem işi ve nakışlarla bezenmiştir. Bunun yanındaki bölümler yine kare tavanlıdır. Üst örtüyü taşıyan ağaç direkler Bursa tipine benzer kemerlerle birbirlerine bağlanmıştır ve üzerleri nakışlıdır. Yuvarlak kemerli mihrap nişinin etrafı çerçeve içerisine alınmıştır. Yakın zamana kadar perde motifi ve ortada vazodan çıkan çiçekler varken 1980 de düz boyanmıştır. Bu mihrap nişine yer yer kare çiniler yerleştirilmiştir. Mihrap kitabesinin altında H 1317/ M1899–1900 tarihi okunmaktadır. Ayrıca burada “Cami’ Sadettin ameli Mehmet emin min telamiz-i Mehmed Hilmi Kütahya” imzası bulunmaktadır. Minber ahşap olup, çakma tekniğinde yapılmıştır. Her bölüm çiçeklerle bezelidir.
Üçboyutlu Özellik: Güney cephesinde yuvarlak basık kemerli bir tonoz ile ulaşılan Sakahanesi bulunmaktadır. Sokak seviyesinde, batısında iki, güneyinde üç dükkân camiye eklenmiştir. Bunların arasından camiye çıkılan iki kapı vardır. Bu kapılardan batıdaki kitabelidir. Diğeri de güneydoğusundadır. Caminin batı ve güney cepheleri kesme taştan, kuzey yönü moloz taştan yapılmıştır. Dış görünümünde batı ve güney cephelerinde saçak hizasının altını kademeli silmeli bir korniş dolanmaktadır. Kuzey cephesinde ise yedi kademeli bir tuğla saçak bulunmaktadır. Caminin güney duvarının ortasına mihrap yerleştirilmiştir. Batıdaki giriş kapısı çift kanatlı bir kapı olup, iki yanında kabartmalar bulunmaktadır. Bunun üzerinde mermer H 1287 / M 1870–1871 tarihli kitabesi yer almaktadır. Güneydoğu kapısı kitabesizdir. Minare kesme taştan olup, şerefe altında altı sıra kirpi kuşak görülmektedir. Külahın altında da çini bir kuşak dikkati çekmektedir. Caminin bodrumundaki sakahanede yalaklı bir çeşme kitabesi bulunmaktadır.
Malzeme: Kesme taş, moloz taş ve tuğla kullanılmıştır.
Süsleme:Tavanlarda kalem işi süsler, mihrapta çini parçaları, ve minberde geometrik düzende çakma parçalı olan korkuluklarda her biri ayrı ayrı natüralist çiçek demetleri görülür. Batıdaki giriş kapısının iki yanında şamdan veya servi motifleri dikkat çeker.
Tarihlendirme: Geç devir fevkani camiler grubunda olan yapının altındaki sakahanenin Hezar Dinari tarafından buraya getirilen su ile kurulmuş olduğu , aynı zamanda , bu yapının yerinde de onun tarafından yaptırılmış bir mescit bulunduğu ve kendisinin de bunun yanında gömülmüş olduğu , kitabesiz bir mezar taşının ona ait olduğu , sonradan bu taşın kaybolduğu belirtilmektedir.
Değerlendirme: Günümüzde oldukça değişikliğe uğrayan yapının orıjınal mimarisi hakkında bilgimiz bulunmamaktadır.
Kaynakça: Mustafa Çetin Varlık, XVI. yy’da Kütahya Sancağı, Erzurum 1980.
Ara Altun, “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi” Atatürk’ün Doğumunun 100. yılına Armağan, İstanbul 1981-1982.
Faruk Şahin,”Kütahya’da Çinili Eserler”,Atatürk’ün Doğumunun 100. yılına Armağan, İstanbul 1981-1982.