Yerin adı: Kayseri-Sivas yolu üzerine inşa edilen, Kayseri’ye 47 km uzaklıkta bulunan yapı, Bünyan’ın Tuzhisar Bucağı Sultanhanı Köyü’nde bulunur.
Yapım Tarihi: 1230-34
Kitabe: Yapının taçkapısı üzerindeki kitabesi ileri seviyede tahrip olması nedeniyle tam olarak okunamaz.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının banisi Aksaray Sultan Hanı’nı da inşa ettiren I. Alaeddin Keykubad’dır.
Sanatçı: Yapının kuzeybatı köşesindeki kulede “amel-i Yadigar” ifadesi okunmaktadır.
Onarım Durumu: Günümüze birçok Anadolu Selçuklu ticaret yapısından çok daha iyi durumda ulaşmış olan yapı, günümüze bazı onarımlar geçirerek ulaşmıştır. Yapının özellikle kesme taş kaplamaları yenilenmiştir.
Plan: Aynı isimle Konya-Aksaray arasına inşa edilen yapının biraz daha küçük ölçülerinde aynı planın tekrar edildiği eser, avlulu ve kapalı bölümden oluşan karma planlı kervansaraylar grubunda yer alır. Kuzey-güney doğrultusunda yatay uzanan dikdörtgen bir avlu ve aynı yönlerde boylamasına uzanan kapalı bölümden oluşan yapının avlusu, kapalı mekandan daha büyük ölçülere sahiptir. Avluya giriş kuzey cephe ekseninde bulunan kapıdan yapılır. Doğu ve batı yönlerden revakla çevrili avlunun ortasında köşk mescidi yer alır. Kapalı mekanın kuzey cephe ekseninde yer alan dışa taşkın taçkapıdan geçilerek kapalı mekana ulaşılır. Kapalı mekanda dağu-batı doğrultusunda uzanan yedi sahın merkezde kuze-güney doğrultusunda uzanan boylamasına bir sahınla kesilir. Kapalı mekanın merkez noktası içten kubbe dıştan külahla örtülü, diğer yerler ise beşik tonozla örtülmüştür.
Avlunun merkezinde “L” kesitli dört ayak tarafından taşınan köşk mescit haricinde, avlunun kuzeybatısında birbirine kapılarla geçiş sağlanan hamam yer alır. Servis bölümleri avlunun kuzey ve batı hattı boyunca beşik tonoz örtülü farklı ölçülerde mekanlar halinde yerleştirilmiştir. Kapalı mekanın merkezinde içten kubbe ile örtülü aydınlık feneri bulunur. Sivri kemerli beşik tonozlarla örtülü mekanda sahınlar sivri kemerle birbirlerine açılmaktadır.
Üçboyutlu Özellik: Kale görünümündeki yapının avlu ve kapalı bölümleri payandalarla ve köşe kuleleri ile desteklenmiştir. Avlu cephelerinde; dört köşede köşe kuleleri ve doğu ve batı cephelerin ekseninde birer payanda ile desteklenmiştir. Kuzey cephede girişin iki yanında dilimli gövdeli payanda ile desteklenmiştir.
Malzeme: Yapının genelinde taş malzeme kullanılmıştır. Moloz taş dolgu düzgün kesme taş ile kaplanmıştır.
Süsleme: Yapının avlu ve kapalı mekana girişi sağlayan kapıları, köşk mescidi taşıyan ayaklara oturan kemerlerin yüzeyleri yapıda süslemenin yoğun olarak kullanıldığı yerlerdir. Ayrıca avlu mekanın saçak hattında mukarnas süslemeler görülür. Yapıda belirtilen noktalarda geometrik geçme motifler ve çok kollu yıldız en sık kullanılan motiflerdir. Ayrıca köşk mescidi taşıyan kemerlerden birinin dış yüzeyinde, iki yönden kıvrılarak gelip, kemerin tepe noktasında karşılıklı yer alan iki ejder motifi bulunur. Hayvan figürüne çörtenlerde de rastlanmaktadır.
Tarihlendirme: Taçkapı üzerinde tahrip olan kitabeden yapının 1230-34 yılları arasında inşa olunduğu belirtilir.
Değerlendirme: Anadolu Selçuklu kervansarayları arasında, boyutları, mimari kurgusu ve süsleme programı ile önemli bir yere sahiptir.
Kaynakça: ASLANAPA, Oktay, Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991.
ÖZBEK, Yıldıray, “Tuzhisar Sultan Hanı”, Anadolu Selçuklu Kervansarayları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2007, s. 175-193.