Yerin adı: Külliye içerisinde, medresenin doğu tarafındaki köşede yer almaktadır.
Yapım Tarihi: H. 677/ M.1278-9 yıllarında yaptırıldığı düşünülmektedir. [1]
Kitabe: Çeşme üzerinde inşa kitabesi bulunmamaktadır.
Vakfiye: Bulunamamıştır.
Kurucu: Ebû’l-Mücahid Yusuf bin Yakub olduğu düşünülmektedir.[2]
Sanatçı: Oğul Bey bin Mehmed olabileceği düşünülmektedir.
Onarım Durumu: Ön cephedenin üst kısımındaki profillerin görüntüsünden çeşmenin muhtelif tamirler geçirdiği anlaşılmaktadır.
Plan: Çeşme medrese ile organik bir bütünlük göstermemektedir. Medresenin kuzey cephesinin doğu kısmına bitişiktir, dörtgen planlı ve dışa taşkın vaziyettedir.
Üçboyutlu Özellik: Çeşmenin ön kısmında ortadakinin daha sonradan açıldığı ifade edilen üç musluk [3] ve su teknesi yer almaktadır. Lülelerin ikisi kullanılamaz durumdadır. M. Özkarcı, çeşmenin arkasında ne zaman tahrip olduğu tam olarak bilinmeyen, günümüze kalıntıları ulaşan bir su deposunun varlığından bahsetmektedir.
Malzeme: Çeşmenin ön yüzünde kesme taş, su deposunda moloz taş, çeşme aynalığında devşirme malzeme kullanımı görülmektedir. [4]
Süsleme: Çeşmenin yuvarlak kemerli nişi, çokgen kesitli sütunceler üzerine oturmaktadır. Köşe sütuncelerinin içe ve dışarıya bakan üst kısımlarında gülbezek motifleri görülmektedir. Tahrip olmuş çeşme yüzeyinde geometrik bezemelerle doldurulmuş bordürler seçilebilen süsleme ögelerindendir. Bizans dönemine ait aynalık kısmı beş bölümlü süslemeye sahiptir. İçten ve dıştan düğümlenen desenler dışında, dama şeklinde geometrik motifler, haç şeklini hatırlatan dörtlü yaprak motifi ve rozetler görülmektedir. Buradaki süslemeler medresenin çini mozaik mihrabının bezemesini etkilemiştir. [5]
Tarihlendirme: Çeşme, bağlı bulunduğu külliyenin inşa tarihi ile ilişkilendirilmektedir.
Değerlendirme: M. Özkarcı, çeşmenin, genel görünümü ve malzemesi bakımından Kayseri Sahibiye Çeşmesi’ne en çok benzeyen Selçuklu eseri olduğunu ifade etmiştir.
Kaynakça:
[1] Mehmet Özkarcı, Afyon-Çay’da Ebû’l-Mücahid Yusuf Külliyesi, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1996, s.46.
[2] Mehmet Özkarcı, a.g.e., s.46.
[3] Yılmaz Önge, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997, s.52.
[4] Mehmet Özkarcı, a.g.e., s.47.
[5] Mehmet Özkarcı, a.g.e., s.49.
ÖZKARCI, Mehmet; Afyon-Çay’da Ebû’l-Mücahid Yusuf Külliyesi, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1996.ÖNGE, Yılmaz; Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.