Yerin adı: Afyon’un Çay ilçe merkezinde bulunan Taş Medrese’nin kuzeybatı köşesine bitiş konumdadır.
Yapım Tarihi: H. 677/ M. 1278 yılında yaptırıldığı düşünülmektedir.
Kitabe: Yapı üzerinde kitabe yer almamaktadır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Ebû’l-Mücahid Yusuf bin Yakup’tur.
Sanatçı: Oğul Bey bin Mehmed’tir.
Onarım Durumu: Üst katta yer alan ocak nişinin bacası tamir görmüş ve kurşun levha ile kaplanmıştır. [4]
Plan: Medresenin kuzeybatı köşesine bitişik şekilde inşa edilmiştir. İki katlı, kare planlıdır. Ön cephe itibari ile medrese ile bütünlük göstermektedir. Türbe dıştan 5.10x5.50m ölçülerindedir.[1] Türbe mekanının katları birer kapı açıklığı ile medreseye bağlanmaktadır. Kuzey cephesinde pencere açıklıkları yer almaktadır.
Üçboyutlu Özellik: Kare planlı türbenin cenazelik katının bir duvarı içten 3.00 m’dir. Üst kata çıkışı sağlayan merdiven sahınlığı altında medreseye geçiş kapısı yer almaktadır. Bu kat yıldız tonoz ile örtülüdür. Tonoz eteğinde ve batı duvarında küçük bir mazgal pencere açıklığı yer almaktadır. Zemin betonla kaplanmıştır. Sanduka yoktur. Türbenin, Anadolu Selçuklu medreselerinde yapıyı inşa ettiren kişinin bir de türbesinin yer almasından dolayı Ebû’l-Mücahid Yusuf bin Yakup’a ait olduğu düşünülmüştür. Üst kat planının bir kenarı 3.20m’dir. Bu birim Türk üçgenleriyle geçilen kubbe ile örtülüdür. Geçiş elemanlarının arasına sivri kemerli panolar yerleştirilmiştir. Üst katın güney duvarında bir ocak nişi yer almaktadır. [2]
Malzeme: Türbenin inşasında tuğla, moloz taş kesme taş ve mermerden yararlanılmıştır. Kuzey cephede moloz taş dolgu düzgün kesme taş ve mermerle kaplanmıştır. Yapının diğer cephelerinde beden duvarları sadece moloz taş ile inşa edilmiştir.
Süsleme: Türbe mekanın ön yüzünde taş, iç mekanda çini süsleme yer almıştır. Ön yüzdeki dikdörtgen kesitli pencereler, geometrik bir bordür ile çevrelenmiştir. İçbükey silmelerle yüzey hareketlendirilmiştir. Pencere açıklıklarının üst kısmında bir sıra mukarnas yer almaktadır. Mukarnas yuvalarının üzerinde de rozet, damla ve yıldız bezemeleri görülmektedir. Üst katın kubbesinde sırlı tuğla kullanımı ile zikzak desenleri meydana getirilmiştir. Kubbbe merkezinde çini mozaik bir madalyon yer almaktadır.[3]
Tarihlendirme: Türbe mekanı, içerisinde yer aldığı külliyenin diğer yapı elemanlarından medrese ile organik bir bütünlük göstermektedir. Tarihlendirilmesi de bu ilişkiden yola çıkılarak yapılmıştır.
Değerlendirme: M. Özkarcı, türbe mekanının üst katında yer almakta olan nişin daha öncesinde mihrap olarak değerlendirildiği, mekan işlevini yitirince ocak nişine çevrildiği düşüncesine sahiptir.
Kaynakça:
[1] Mehmet Özkarcı, Afyon-Çay’da Ebûl-Mücahid Yusuf Külliyesi, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1996, s.41.
[2] Mehmet Özkarcı, a.g.e., s.41-44.
[3] Mehmet Özkarcı, a.g.e.,s.44-45.
[4] Mehmet Özkarcı, a.g.e., s. 44.
ÖZKARCI, Mehmet; Afyon-Çay’da Ebûl-Mücahid Yusuf Külliyesi, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1996.