Yerin adı: Konya ili, Akşehir ilçesinin yaklaşık 30 km güneydoğusunda, Akşehir’e bağlı Reis Kasabası’nda mezarlıkta yer alır. Yapı bölge halkı tarafından “tekke” olarak bilinmekle birlikte, günümüze ulaşmayan kitabede yer alan kişi adının tam okunamaması nedeniyle, yapı farklı isimlerler tanıtılmaktadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın ikinci yarısı
Kitabe: Daha önce varlığı bilinen kitabe yapının; doğu, batı ve güney duvarında bir kuşak halinde dolanmaktaydı. Sıva üzerine boyama olarak yapılan bu kitabe zamanla yok olmuştur. M. Ferit Uğur, İ.Hakkı Konyalı, Z. Oral ve son olarak da A. Durukan-S. Pekak ortak çalışmalarında yapının kitabesini ele almışlardır.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Emir Yavtaş?
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Yapıda gerçekleştirilen onarıma dair bir yazma belge henüz bulunmamıştır. Birkaç yıl öncesine kadar kötü denilebicek durumda olan yapı, yapılan restorasyondan sonra iyi durumdadır. Yapının özellikle duvarlarında oluşan hasarlar giderilmiş, eyvan içerisinde yazı kuşağı yenilenmiş ve varlığı bilinen kalem işleri tamamlanmaya çalışılmıştır.
Plan :Eyvan türbe planında, cenazelik ve ziyaretgâh bölümleri ile iki katlı kuruluma sahip olan yapı kuzey güney doğrultusundadır. Cenazelik ve ziyaretgâh bölümleri beşik tonoz ile örtülü yapının, doğu ve batı cephesi üçgen kesitli payandalarla desteklenmektedir.
Oldukça sade bir görünüme sahip iç mekânda, duvar yüzeylerinde sıva üzerine çeşitli renklerle yapılmış çeşitli motiflerin varlığı yapılan yayınlarla bilinmektedir. Restorasyon öncesi hayli harap olan kalem işleri restorasyonda yenilenmiştir. Kalemişleri haricinde iç mekânda sadece yenilenmiş tuğla örgü duvar ve tonoz örtü görülür.
Üçboyutlu Özellik: Türbenin; doğu, batı ve güney cepheleri yaklaşık 2 m’ye kadar moloz taş, tuğla ve çeşitli mezar stelleri ve mermer bloklarının birlikte kullanılması ile örülmüştür. Bu duvar örgüsünü de tuğla örgü takip etmektedir. Türbenin ziyaretgâh bölümünün üç cephesi sağırken cenazelik bölümüne hava almasını sağlamak amacı ile doğu ve batı cephede birer küçük mazgal pencere açılmıştır.
Malzeme: Yapıda öncelikle kullanılan malzemeler; tuğla, moloz taş ve çeşitli devşirme malzemeler kullanılmıştır. Yapıda gerçekleştirilen geniş çaplı restorasyon çalışması nedeniyle yapının malzeme bakımından orijinal bölümü, moloz taş ve çeşitli devşirme malzemenin kullanıldığı alt bölümdür.
Süsleme: Yapı hakkında yapılan çalışmalar sayesinde restorasyon öncesi, türbenin sahip olduğu süslemeler hakkında bilgi sahibi olabilmekteyiz. Bugün eyvan içinde kitabe kuşağının alt kısımlarında yenilenmiş olan kalem işleri restorasyon öncesinde yer yer görülebilmekteydi. Bazı araştırmacılar yapının çini süslemeye sahip olduğunu da ileri sürmektedir. Yapıda asıl ilginç olan eyvan girişinin batısında alt tarafta mermer devşirme malzeme üzerinde, kazıma tekniği ile yapılmış, çeşitli günlük kullanım eşyalarının konturlarında, bizim daha çok Anadolu Selçuklu çinilerinde karşımıza çıkan firuze ve patlıcan moru renklerinin bazı izlerine rastlanmasıdır.
Tarihlendirme: Yapının kitabesi çeşitli araştırmacılar tarafından incelenmiş ve kitabenin herhangi bir tarih vermediği anlaşılmıştır. Yapının tarihlendirmesinde, kitabede geçen ve Emir’ül Meclis ve Sipehsalar unvanlarına sahip Kutluğ Yavaş Bey, Cemalettin Yavaşgel, Şemsüddin Yavtaş gibi araştırmacıların farklı isimlerle belirttiği Emir Yavtaş’ın 1262’de ölmesi ile yapı 13. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmektedir.
Değerlendirme: Emir Yavtaş Türbesi’nin, eyvan türbe planına sahip türbeler arasında yer alması ve bu plana sahip türbelerin Anadolu Selçuklu mimarisi içerisinde az denilebilecek sayıda olması, bu yapının önemini arttırmaktadır. Ayrıca dikkati çeken diğer bir noktada yapıya ait kitabenin, birçok yapıda karşılaştığımız, mermer ya da taş levha üzerine yazılmış kitabe olmamasıdır.
Kaynakça: ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı II (Anadolu Selçuklularından Türk Devrinin Sonuna Kadar), İstanbul, 1973.
DEMİRALP, Yekta; Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üni. Sos. Bilm. Ens. İzmir, 1990.
DURUKAN, A.-PEKAK, S. “Akşehir Emir Yevteş Bey (Yevtaş-Yavaşgel) Türbesi”, Suut Kemal Yetkin’e Armağan, Ankara, 1984, s. 108-122.
ÖNKAL, Hakkı; Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara, 1996.
KONYALI, İ.H., Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir (Tarihi-Turistik Kılavuz), İstanbul, 1945.
UĞUR, M. F., “Gömeçhane”, Konya, S. 9, Mayıs 1937, s.570.