Yerin adı: Kayseri şehir merkezinde, dış sur kapılarından günümüze ulaşamayan, Yeni Kapı’nın doğusunda yer almaktadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyıl başları.
Kitabe: Kitabesi günümüze ulaşmamaıştır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in inşa ettirdiği Darüşşifaya vakıf olarak yapıldığı göz önüne alınırsa, hamamın da aynı sultan tarafından inşa ettirilmiş olma ihtimali hayli yüksektir. Yapının, Sultan Hamamı olarak tanınması da buna işaret etmektedir.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Yapının günümüzdeki düzgün olmayan planından ve sonradan eklenen bazı bölümlerinden, onun süreç içerisinde birçok tamir gördüğü kolaylıkla anlaşılmaktadır. Herhangi bir tamir kitabesi olmayan yapının 1062/1652 tarihli 59 numaralı Kayseri Şer’iyye Sicil Defteri’ndeki 104 numaralı belgelede hamamın kiracısı Ahizade Ali Çelebi’nin mahkemeye başvurarak, hamamın kazanının altı ile hazinesinin tamire muhtaç ve cehennemliğinin sul aldığını bu nedenle de yapının atıl durumda olduğunu belirterek onarım için keşif çalışması yapılamasını istemektedir. 1067/1656 tarihli Kayseri Mahkemesi sicil kayıt defterindeki belgeden, hamamın Mimar Ömer Beşe tarafından onarıldığı bildirilmektedir.
Vakıflar bölge Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen geniş çaplı restorasyon çalışması 2006 yılında son ermiş ve Sultan Hamamı, aynı kurum tarafından kiraya çıkartılmıştır.
Plan: Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanım gösteren hamam erkekler ve kadınlar için hazırlanan çifte hamamın en çok kadınlar bölümü tahrip olmuştur. Erkekler bölümüne giriş kuzeyde yer alan bir kapıdan sağlanmaktadır. Sivri tonozla örtülü dikdörtgen planlı soyunmalık bölümünden aydınlık fenerleri olan kubbelerle örtülü ılıklık ve sıcaklık bölümüne geçilmektedir. Kadınlar bölümüne de kuzeyde yer alan bir koridorlu geçişle ulaşılan bir kapıdan geçilmektedir. Yapının son restorasyon çalışmasından önce oldukça harap olması özellikle de kadınlar bölümünün sadece soyunmalık bölümünün planı çıkarılmıştır. Günümüzde kapalı olan yapının tüm duvar dokusu, örtü sistemi elden geçirildiği için özellikle de yapının 2006 yılı öncesine kadar geçirmiş olduğu diğer onarımlar pek çok detayı silmiştir.
Üçboyutlu Özellik: Hamam yapılarının cephelerinde dikkati çeken genel özellik, cephelerin ısı kaybını önlemek maksadıyla sağır olmasıdır. Sultan Hamamı da sağır cephelere sahip olmakla birlikte başka hiçbir unsura rastlanmaz.
Malzeme: Yapıda genel olarak kullanılan malzeme moloz taş kullanılmış olup, iç mekanlarda tamamen sıvanmıştır. Fakat yapının Anadolu Selçukluları döneminde, moloz taştan farklı malzeme kullanılmış olmalıdır. Yapının geçirmiş olduğu birçok onarım, onun gerçek malzemesini tayin etmemizi zorlaştırmaktadır.
Süsleme: Yapının sahip olduğu tek süsleme unsuruerkekler bölümünde soğukluk mekanını örten kubbenin tromplarında kullanılan mukarnaslardır.
Tarihlendirme: Yapının kitabesi günümüze ulaşmamış olsa da Defter-i Hakaniye ve Kayseri Mahkeme Sicil Defterindeki kayıtlardan Sultan Hamamının I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in kardeşi Gevheri Nesibe Hatun’un vasiyeti üzerine inşa ettirdiği Darüşşifa’ya ait vakıf olduğu anlaşılmaktadır. Sonuç olarak Sultan Hamamı 13. yüzyılın başlarında inşa ettirilmiş olmalıdır.
Değerlendirme: Kayseri’de Gevheri Nesibe Darüşşifası adıyla da bilinen yapıya vakfedildiği bilinen yapı, günümüze birçok özelliğini yitirerek ulaşmıştır. Kadınlar bölümü oldukça harap olmuş olan yapıda bazı detayları tespit etmek zorlaşmış, tespit edilen detayların da Anadolu Selçuklularına ait oldukları kesin değildir. Yapıda bu sorunlarla karşılaşılmasının tek sebebi Sultan Hamamı’nın Anadolu Selçuklu sonrasında uzun yıllar kullanılması olmuştur. Şüphesiz yapının kullanılması, onun günümüze ulaşmasını sağlayan en büyük etkendir
Kaynakça: ÖNGE, Yılmaz; Anadolou’da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları, VGM Yay., Ankara, 1995.
KURU, Alev Çakmakoğlu, Fetih’ten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri’de Türk Devri Mimarisi, İlköz Matbaası, Ankara, 1998.